Mode en kunst: wederzijdse liefde

Is mode kunst? Modeontwerpers zullen het zelf vaak ontkennen. Toch is de liefde vaak wederzijds en kruisbestuivingen heel vruchtbaar. Spijker uw kennis over beide snel bij in dit boeiende overzicht!

In oktober vorig jaar opende in het Rotterdamse museum Boijmans Van Beuningen de tentoonstelling ‘The Future of Fashion’, met ontwerpen op het raakvlak van mode en kunst. In Parijs werd de tentoonstelling van en over Dries Van Noten in het Musée des arts décoratifs – een annex van het Louvre – verlengd wegens groot succes. In eigen land lokt de expo ‘De Belgen. Een onverwacht modeverhaal’ in Brussel veel kijklustigen. Musea, toch de canonisering van kunst, tonen hoe langer hoe meer belangstelling voor mode. Sinds wanneer is mode dan kunst geworden? Meer dan een ambacht?

 Ontwerper of kunstenaar?

Volgens Karl Lagerfeld, ontwerper én begenadigd fotograaf is de enige juiste benadering: kunst is kunst, mode is mode. Om er dan meteen aan toe te voegen dat Andy Warhol bewees dat kunst en mode samen kunnen bestaan. Warhol wist in de jaren 60 zijn stempel te drukken op de modescène als mode illustrator bij Harper’s Bazaar en Vogue met zijn mix van mode, advertenties, kunst, grafisch design en commerciële feeling. Het was de aanzet tot zijn pop-art stroming, die zelfs een heuse souper dress afleverde: een papieren jurk, bedrukt met de beroemde Campbell’s soepblikken van de heer Warhol.

Maar ook Pierre Bergé, (zaken)partner van Yves Saint Laurent, brengt nuances aan. Volgens hem bestaat mode alleen wanneer het gedragen wordt door vrouwen. Daarbuiten is het onbestaande, en is het dus zeker geen kunst. Yves Saint Laurent daarentegen was volgens hem wel een kunstenaar. Het verschil tussen de ideeën van de ontwerper dus, en de jurk zelf.

Onze eigenste Christophe Coppens maakt duidelijk een onderscheid tussen kunst en mode. Jarenlang schipperde hij tussen twee werelden: langs de ene kant was er de wereld van de mode, waarvoor hij sjaals, hoeden en accessoires maakte. Weliswaar prachtig, maar volgens hem geen kunst. Daarnaast was hij als kunstenaar constant in de weer met zijn installaties en dollhouses. Pas toen hij stopte met zijn modecollectie, voelde hij zich vrij genoeg om voluit voor de kunst te gaan. Met resultaat. Zijn eerste kunstinstallatie werd meteen tentoongesteld in Rotterdam in Boijmans Van Beuningen, een tweede solo tentoonstelling volgde in New York. En voor die eerste kunstwerken gebruikte hij zijn vorige hoeden, sjaals en schetsen. Kunst gevoed door mode. Hij deed net zoals Helmut Lang, die ook besloot al zijn modearchieven en ontwerpen tot sculpturen om te toveren, en nog uitsluitend voor de kunst te leven.

Kruisbestuiving

Het huwelijk tussen kunst en mode dateert van de jaren 30. Het enfant terrible van de kunst, Salvador Dali, werkte toen samen met het Parijse mode-icoon Schiaparelli. Het resultaat was de fameuze kreeftenjurk in zijden organza: een witte avondjurk met op de rok een door Dali opgeschilderde rode kreeft. Een schoolvoorbeeld van het surrealisme. Schiaparelli beschouwde zichzelf trouwens als een kunstenares. 20 jaar later komt Andy Warhol met o.a. zijn papieren souper dresses. Volgt Yves Saint Laurent, die in de jaren 60 zijn Mondriaan collectie showt: witte A-lijn jurken met geometrisch geplaatste kleurvlakken, schitterend in hun eenvoud. De doorbraak van kunst-in-de-mode volgde in 1982 toen het invloedrijke kunstblad Artforum een model van Issey Miyake op de cover van zijn magazine zette. Miyake werd plots van mode-icoon naar de kunstwereld getild. Het leek wel het begin van een nieuwe trend. Met de tentoonstelling in The Metropolitan Museum of Art in New York, die Diane Vreeland, dé mode autoriteit bij Harper’s Bazaar en Vogue, cureerde over YSL, was het hek van de dam. Nog levende ontwerpers werden plots het voorwerp van overzichtstentoonstellingen.

En het zijn niet altijd haute couture merken die beroep doen op kunst. In 2008 werkte jeansmerk Levis samen met Damen Hirst, Tommy Hilfiger ging in zee met werk van Keith Haring.

Kunst als omkadering

Hoewel Karl Lagerfeld mode niet tot de kunsten rekent, houdt hij graag de wisselwerking in stand. Bij de najaarsshow 2013 van Chanel in het Grand Palais, had Lagerfeld de grote hal omgetoverd tot kunstgalerij. De kunstwerken waren weliswaar geen echte kunstwerken, maar waren wel allemaal geïnspireerd op Chanel iconen of op echte kunstwerken. Lagerfeld lichtte toe: “Ik creëer hier de illusie dat we een aanbod hebben van verschillende jonge artiesten, maar in feite is alles het werk van één enkele oude kunstenaar, namelijk van mezelf!” Of hij dan zelf veel kunst verzamelde, werd hem gevraagd. “Wel neen”, antwoordde hij, “daar heb ik geen ruimte voor. Ik verzamel boeken.” Een knipoog naar andere captains of industry uit de modewereld, die wel notoire kunstverzamelaars geworden zijn. Ook bij Hermès kennen ze het belang van de juiste omkadering. Hermès, sinds jaar en dag gekend voor de uiterste zorg die ze aan hun winkelinrichting besteden, toverde in 2010 het Art deco-zwembad van hotel Lutétia om tot een van de meest spectaculaire Parijse winkels. Hermès ging daarvoor in zee met Denis Montel die een reeks houten constructies maakte, die allemaal eilandjes vormen in de grote open ruimte. Tapijten werden geleverd door de Amerikaanse kunstenaar Janis Provisor en Brad Davis. Kunst blijkt een goede aanvulling te zijn van mode.

Eigen musea

Misschien maken ontwerpers dan wel geen kunst pur sang, ze zijn er duidelijk wel door geboeid. Getuige de verschillende kunstverzamelingen die diverse ontwerpers opbouwden. Achille Maramotti, oprichter en eigenaar van Max Mara, greep in 2003 de verhuis naar grotere kantoren aan om zijn oude gebouw in Reggio Emilia om te toveren tot kunstgalerij. Marmotti vindt dat kunst en mode drijven op dezelfde flow en bouwde een belangrijke collectie eigentijdse kunst op waaronder werken van Kiefer, Francis Bacon, Jean-Michel Basquiat en cy twombly om er maar enkele te noemen.

In Frankrijk opende Bernard Arnault van LVMH, het conglomeraat van luxe merken, waaronder Louis Vuitton, Dior en Givenchy, een nieuwe gebouw ontworpen door Frank Gehry waarin de kunstverzameling Fondation Louis Vuitton ondergebracht werd. Alle collecties die al tot de Fondation behoren, samen met tijdelijke tentoonstellingen van eigentijdse kunstenaars, krijgen hier een plaats en zijn toegankelijk voor het publiek. Het hele opzet ziet hij als een cadeau aan de Parijzenaars. Arnault treedt daarmee in de voetsporen van François Pinault, via zijn bedrijf Kering (het vroegere PPR) eigenaar van o.a. Gucci, Yves Saint Laurent, Balenciaga en Stella McCartney. Die zocht jaren geleden al naar een locatie voor zijn kunstcollectie in Frankrijk, stootte op een hele hoop papierwerk, en besloot te verkassen naar Italië. Hij opende daar in 2005 het Palazzo Grassi aan het Canal Grande, om daarna in 2009 zo mogelijk nog meer te verbluffen door het verloederde douanedepot op de kopen, op één van de meest iconische plaatsen van Venetië, namelijk recht tegenover het Palazzo Ducale. De Punta dela Dogana, is nu een van de meest spectaculaire musea voor moderne kunst.

Who cares?

Feit is dat kunst en mode, breed genomen, wel een duidelijke link hebben. Of modeontwerpers met hun creaties kunst afleveren: daarover blijven de meningen verdeeld – ook bij de ontwerpers zelf. Dat was al duidelijk bij de tentoonstelling in New York In The Metropolitan Museum of Art: Schiaparelli & Prada: Impossible Conversations. Volgens Schiaparelli was mode kunst. Ze verwees daarbij naar haar samenwerking met Dali. Miuccia Prada was het er niet mee eens, voor haar is mode geen kunst. En het was Miuccia die uiteindelijk de wijze woorden sprak: who cares? Inderdaad.

Tekst : Chris Vermuyten
In : Gentleman nr 4 – October 2014
Artikel gepubliceerd in www.gentleman.be