Wat Beaufort zo fijn maakt, is dat je er cultuur kunt opsnuiven zonder dat je in een museum hoeft rond te lopen. Kunst in de openlucht is een goede manier om cultuur veel toegankelijker te maken, op alle niveaus. Het kunstwerk is er gewoon, je hoeft geen drempel over. De kunst komt naar het publiek, en het publiek komt naar de kunst. En de zee vormt een perfecte achtergrond…
Voor de zesde editie van Beaufort koos curator Heidi Ballet achttien kunstenaars uit, allemaal afkomstig uit een land dat minstens aan één kant aan de zee grenst. Die zee vormt dan een natuurlijke begrenzing, maar ook een mogelijke band met andere continenten. De zee en monumenten stonden centraal bij haar keuzes. “Door de realiteit van de klimaatsverandering zijn we op een kantelpunt gekomen. We zijn verplicht om zuiniger om te springen met de elementen. In het verleden meende de mens dat hij alle macht had, en hij baseerde dat idee op de wetenschappelijke ontwikkelingen. Maar nu beginnen we in te zien dat onze mogelijkheden beperkt zijn, en dat de westerse opvattingen achterhaald zijn. De zeespiegel stijgt en we beginnen de controle te verkiezen die we dachten te hebben. Miljoenen mensen lopen de kans om klimaatvluchtelingen te worden, en dat komt allemaal door ons slechte milieubeleid wereldwijd,” verklaart ze. “Aan de kust voel je sterker hoe kwetsbaar we zijn tegenover de natuur. De kunstenaars van Beaufort 2018 tonen de verandering in de relatie tussen mens en natuur, en hun werken gaan ook over het beperkte van de materiële onsterfelijkheid die we door het oprichten van monumenten proberen te bereiken. In die optiek brengt de Triënnale Beaufort 2018 een seculair en angstwekkend actueel eerbetoon aan de almacht van de zee.” Zo is dat.
Van De Panne tot Oostende
De fragiliteit en tegelijkertijd de kracht van de elementen werkt inspirerend. De kunstwerken worden verscheidene maanden tentoongesteld langs de Belgische kust, van De Panne tot Knokke-Heist. Aan het zuidelijkste punt van de kust, bijna aan de Franse grens, staan De drie Wijsneuzen van De Panne (1). De drie hoofden geven verschillende richtingen aan: Frankrijk, Engeland en het Belgische binnenland. Die drie pilaren in het zand zijn echte blikvangers geworden. Je kunt je voorstellen dat hun blik verder gaat, over de grenzen heen. In het natuurreservaat Garzebekeveld staat een hert met breukvlakken tussen de verschillende lichaamsdelen, dat er altijd al lijkt gestaan te hebben, verloren in de natuur die de bovenhand heeft gekregen. Het beeld van Stief Desmet (2) reflecteert de elementen die het omringen.
In Koksijde trekt de enorme bal van Ryan Gander de aandacht van de wandelaar die over de dijk slentert. Really Shiny Things That Don’t Really Mean Anything (3) bestaat uit massa’s glanzende objecten en iedereen kan er de betekenis aan geven die hij wil. Bij de Toeristische Dienst van Oostduinkerke vind je dan weer een deel van Lexicon, een belangrijke serie van Iman Issa.
Op de golfbrekers van Nieuwpoort komen oude ruiterstandbeelden te staan die niet meer in het straatbeeld te zien zijn. Nina Beier doet aan upcycling met haar Men (4). De bewoners van Nieuwpoort kunnen verschillende keren per week kijken naar een performance van Edith Dekyndt. Die vindt plaats in het Westfrontmonument, de plaats van de onderwaterzetting van 1914. (5).
Het werk van Simon Dybbroe Moller is subtieler dan het lijkt: het bestaat uit een bronzen stuurwiel dat in het zand staat. Insiders zullen weten waar de titel op duidt: The Navigator Monument (6) is een referentie naar de Navigator zoekmachine op het internet die een groen stuurwiel als logo had. Dat laatste werd in brons gegoten en nu het blootgesteld is aan de elementen, zal het snel een groen patina krijgen. In Oostende kun je binnenstappen in het werk van Stief Desmet, waar de gladde binnenkant contrasteert met de ruwe buitenkant van de wulk. Monument for a Wullok (7) is een monument voor de zee, een ode aan de kracht van het water. Met Sorry, het werk van Guillaume Bijl, wordt een variatie op een monument gebracht. Een monument is doorgaans een beeltenis van een persoon die iets heeft bijgedragen tot de maatschappij, en die dan een standbeeld krijgt zodat het volk zich hem zal herinneren… Hier geeft Guillaume Bijl de hoofdrol aan een hond, wat surrealistisch aandoet en de vraag doet rijzen hoe permanent monumenten zijn. Zijn ze nog altijd op hun plaats met het verstrijken van de eeuwen en wat betekenen ze dan nog?
Heidi Ballet legt uit: “Traditioneel gesproken worden monumenten opgericht voor mensen die iets belangrijks hebben bijgedragen tot de maatschappij. Vaak staan ze ook symbool voor tragische gebeurtenissen, zoals rampen en oorlogen waarbij veel slachtoffers zijn gevallen. Ze herinneren ons eraan dat we bepaalde sociale processen, zoals macht en dominantie, niet altijd onder controle hebben. Ondanks de behoefte van de mens aan orde en vrede, toont de geschiedenis een ritme van eb en vloed. In zekere zin kun je zeggen dat monumenten de fysieke uiting zijn van een poging om ideeën onsterfelijk te maken.
De betekenis en kracht daarvan worden bepaald door de tijdsgeest. Zo verheerlijken bepaalde koloniale monumenten heldhaftige daden, maar de boodschap ervan is vandaag de dag achterhaald. Uit die oncomfortabele situatie zijn recentelijk discussies ontstaan over standbeelden die aan het koloniaal verleden van België herinneren. Moeten ze worden afgebroken omdat ze niet meer bij de huidige mentaliteit passen, of moeten ze blijven staan en voorzien worden van tekst en uitleg? Diezelfde debatten vinden plaats in landen waar het communisme is afgezworen of waar de vroegere leiders van hun voetstuk zijn gevallen. De intrinsieke waarde van een monument of van heldendaden, die al dan niet respect afdwingen, wordt pas na lange tijd duidelijk. Die is verbonden aan de veranderende maatschappelijke verhoudingen en aan de kennis die we voortdurend vergaren.” Dat roept dan weer andere vragen op: “Hebben we nieuwe monumenten nodig? En zo ja, kunnen die de opvattingen van deze tijd dan correct weergeven? Is dat mogelijk?”
Van Oostende tot Knokke
De tweede helft van de kust begint met het werk van Katja Novitskova die zich vragen stelt over de manier waarop wij de natuur zien. Haar creaties zijn te zien op het strand en in het park van Bredene. Wie aan het rondpunt tussen de Vloedstraat en de Ebbestraat komt, zal ongetwijfeld moeten glimlachen om de schijnbaar verwaarloosde, disfunctionele draaimolen die daar te zien is. Can we go home now (10) van Frederik Van Simaey doet ons denken aan onze kindertijd. In De Haan versmelten westerse symbolen met de Aziatische cultuur… De Chinese Xu Zhen gaf Poseidon (of Zeus?) een aantal Peking-eenden mee. Eternity-Poseidon staat op de dijk (11). Rotor, het Belgische collectief voor architectuur en design richtte een ruimte in waar je exotische specimens kunt proeven die de lokale biodiversiteit bedreigen. Op het menu staat de Chinese wolhandkrab, eriocheir sinensis, naast plaatselijke kwaliteitsproducten. De chef zal er koken voor een exclusief groepje van 20 mensen, temidden van de gasten, en een expert zal uitleg geven over de invasieve exoten. Reserveren is een must, want in dit tijdelijk paviljoen Zeebrugge kunnen maar twintig mensen tegelijk binnen. I travelled 1,8 million years to be with you is een installatie van Anne Duk en Hee Jordan. Het hoofdelement van de installatie is een zwerfsteen, die oorspronkelijk niet uit onze streken komt. Het evenement eindigt in Knokke Heist met de toren van strandcabines van Jean-François Fourtou en de fontein van Leon Vrancken. Beach Castle (13) staat midden op het Maurice Lippensplein; je kunt hem niet missen. Fluid Axis (14) is dan weer heel verfrissend na je ommetoer.
Te voet, te paard, op de fiets…
Het parcours van 60 kilometer van Beaufort kun je niet te voet doen, in elk geval niet op één dag. Als bezoeker kun je natuurlijk een selectie maken, je eigen parcours uitwerken, of een bepaald stuk van de kust uitkiezen. Iedereen doet wat hij wil, want Beaufort is 7 dagen op 7, 24 op 24 uur toegankelijk. In de deelnemende Toeristische Diensten kun je een plattegrond krijgen.
Meer info: www.beaufort2018.be