Wat betekent de titel van de tentoonstelling ‘ekphrasis’ eigenlijk? Het kan handig zijn om de expo met een beetje voorkennis aan te vatten…
Etymologisch komt het woord uit het Griekse ἔκφρασις, wat ‘gedetailleerde beschrijving’ betekent. In de 17de eeuw schreef men in artistieke kringen kritische teksten met een zo waarheidsgetrouw mogelijke beschrijving van schilderijen. Zo kon de lezer een kunstwerk perfect visualiseren zonder het zelf te zien. Door de jaren heen is de betekenis van het woord geëvolueerd tot de huidige betekenis, namelijk ‘een gedetailleerde beschrijving van een kunstwerk, meestal een schilderij’. Umberto Eco, die ekphrasis zelf toepast en er theorieën over schrijft, maakt het onderscheid tussen open ekphrasis en verborgen ekphrasis. Bij het eerste wordt een kunstwerk expliciet beschreven, het tweede gaat om een scène die geïnspireerd is op een schilderij en dus alleen door echte kenners zal herkend worden.
Bij uitbreiding is ekphrasis een literair genre waarin een kunstwerk wordt beschreven. Bovendien kan het ook voor inspiratie zorgen bij kunstenaars: zo schilderde Sandro Botticelli zijn Laster van Apelles (ca. 1495) op basis van de ekphrasis die Loukianos van Samosata schreef over een verloren werk van Apelles van Kos, die leefde in de 4de eeuw v.C. In de expo Ekphrasis verruimt curator Bruno Corà (directeur van de stichting Burri in Italië) de dialoog tussen schrift en kunst door in te zoomen op de relatie tussen kunstenaars en taal. Voor sommige hedendaagse kunstenaars is het gebruik van taal een wezenlijk onderdeel van hun werk. Bruno Corà geeft de bezoekers van Villa Empain een mooie inkijk in het universum van kunstenaars uit diverse stromingen met als gemeenschappelijk element de primordiale rol van taal.
De Belgen
In de tentoonstelling komt een interessant panel van Belgische kunstenaars aan bod. Met artiesten zoals Christian Dotremont (1922-1979), Lieven De Boeck (1971), Marcel Broodthaers (1924-1976), Jeff Geys (1934-2018), Fred Eerdekens (1951) en Thierry de Cordier (1954), is de Belgische kunst van de 20ste en 21ste eeuw goed vertegenwoordigd.
De werken van Marcel Broodthaers en Fred Eerdekens verkennen de grens tussen het leesbare en het onleesbare. Wie het werk van deze laatste al heeft gezien, weet dat zijn creaties onlosmakelijk verbonden zijn met licht. De schaduw van zijn sculpturen vormt een boodschap, zoals I hate words op het gelijkvloers van de tentoonstelling. De gebogen metaaldraden die een leesbare schaduw werpen op de muur – een woord of een zin – toveren vanzelf een glimlach op het gezicht van de bezoeker en zullen zeker bijblijven. In kunst is alles doordacht. In het surrealistische oeuvre van Marcel Broodthaers neemt het geschreven woord een essentiële plek in.
Christian Dotremont toetst in zijn werk een andere wisselwerking af: het schrift is voor hem een medium op zich. Met Oost-Indische inkt tekent hij logogrammen op papier. Deze techniek “geeft de materiële aard van de handeling van het schrijven weer, de initiërende rol van de hand die het gewicht van het hele lichaam in actie tot in de punt van de pen wil brengen”, zo schreef Joseph Noiret (een van de Belgische schilders met wie Dotremont samen COBRA oprichtte).
Taal in de hoofdrol
Elke kunstenaar in de tentoonstelling heeft een andere doelstelling. Bij sommige artiesten, zoals Shirin Neshat en Barbara Kruger, speelt taal de hoofdrol, politiek dan wel puur poëtisch. Zo stelt de conceptuele Amerikaanse kunstenares Barbara Kruger de culturele constructies in vraag met haar werk Is blind idealism reactionary? – witte letters met een zwarte rand op een rode achtergrond. Arpaïs Du Bois (nog een Belgische kunstenares, die zichzelf omschrijft als ‘tekenares/denkster, denkster/schrijfster…’) schrijft heel eenvoudig Vivre en possession des mots, een poëtische tekening op papier.
Kunstwerken met een boodschap
Nog anderen sturen de kijker een persoonlijke boodschap, in navolging van het collectief Art & Language, van Tracey Emin of van Alighiero Boetti.
Ekphrasis is zowel inhoudelijk als qua omvang een heel aangename tentoonstelling.
Al zou het geen slecht idee zijn de bezoeker aan te zetten om, bijvoorbeeld, de link te zoeken tussen de reeks seksistische uitspraken die Annette Messager tussen 1974 en 2012 op katoen borduurde, en de lijst Vrouwenvragen van Jeff Geys uit de collectie van het MuHKA. Daarnaast zou een begeleidende tekst als aanvulling op het parcours en de geselecteerde werken zeker een pluspunt zijn.
Ben je ook te vinden voor onze favoriet Peter Downsbrough? Zijn sculpturen AND, AS, PLACE, THEN, THERE en AND AS HERE zijn speciaal voor deze expo ontworpen en stimuleren de dialoog tussen binnen en buiten. Of ben je meer fan van Mounir Fatmi? In zijn werk Union impossible komen Arabische kalligrafietekens uit een typemachine: de onmogelijke samensmelting tussen de automatisering van het schrift en de trage, nauwkeurige en unieke handeling van het eeuwenoude ambacht van de kalligraaf.
Ekphrasis, het schrift in de kunst
Tot 9 februari
BOGHOSSIANSTICHTING – VILLA EMPAIN
Centrum voor kunst en dialoog tussen oosterse en westerse culturen
Franklin Rooseveltlaan 67
1050 Bruxelles
www.villaempain.com
TERO in de Boghossianstichting
Restaurant TERO heeft naast de locaties in Bierges en Sint-Gillis nu ook een tijdelijk restaurant om de bezoekers van Villa Empain te verwennen. De samenwerking loopt tot 9 februari 2020. Elke dag open van 12 tot 16 uur, uitgezonderd op maandag en feestdagen. Info en reservaties: www.tero-restaurant.com