Waarom men de waarheid verbergt? “Geheimen”, aldus psychoanalist Serge Tisseron (1), “ontstaan het vaakst bij de geboorte, bij sociale discriminatie of de dood. Vele geheimen hebben betrekking op natuurlijke, bastaard- of adoptiekinderen, abortussen, scheidingen, overlijdens, ziekten, verslavingen…” En ook: “Wanneer er een geheim is, voelt het kind dit op verschillende manieren aan. Omdat geheimen niet alleen via woorden worden doorgegeven…”
Zoals in het verhaal van Brigitte (45 jaar).
Nog voor ze geboren werd, was ze al het middelpunt van een familiegeheim dat zoveel jaren later nog altijd bepalend is voor haar levenskeuzes. Een probleem waar ze zo goed en zo kwaad mogelijk het beste van maakt.
Na de vroege dood van haar ouders koos Brigitte voor een lange therapeutische weg waar ze de confrontatie aanging met datgene wat ze onbewust al lang vermoedde: dat haar vader niet haar echte vader was!
Dit was het begin van een lange strijd waarin zij op zoek ging naar de (h)erkenning door haar biologische vader en naar aanknopingspunten met haar echte identiteit. “Dat is essentieel”, aldus de psychoanalist, “want het is voor iedereen ontzettend belangrijk om zijn afkomst te kennen.” Kennis die je verwerft door je ouders te ondervragen of de naaste omgeving wanneer die ouders er niet meer zijn. Vandaar dat Brigitte haar tante op de rooster legde, want zij was een vertrouwelinge van haar moeder. Een tante die al snel het grote geheim onthulde toen zij vaststelde hoe vastbesloten haar nicht was om geheim te ontsluieren dat haar hele leven had bepaald.
En zo ontdekt Brigitte dat haar biologische vader een vriend van de familie was. Hij had toenadering gezocht tot haar moeder, toen zij zich ietwat verwaarloosd voelde door haar echtgenoot. Dat liefdesverhaal kreeg een bruusk einde toen bleek dat zij zwanger was. Waarop de ‘vader-minnaar’ door de oom van Brigitte manu militari aan de deur was gezet… Maar hoe ervoer de baby dit, die toen al in de buik van haar moeder zat? En hoe welkom was dit kind bij de echtgenoot van haar moeder? “Hij is mijn vader. Hij is degene die me heeft opgevoed en alles heeft geleerd. Van hem heb ik de liefde voor boeken. Ik ben hem daar dankbaar voor. Mijn vader pleegde zelfs een symbolische daad van erkenning (daar ben ik later achtergekomen) omdat hij de door mijn moeder gekozen voornaam veranderde bij de aangifte van de geboorte op de gemeente. Maar de medaille had ook een keerzijde. Zo was ik vaak de getuige van heel wat gewelddadige scènes tegenover mijn moeder telkens hij te veel had gedronken. Of dit een soort wraak is? Misschien. Ik ervaar het in ieder geval als een onderliggend schuldgevoel.”
Of zij haar biologische vader ooit ontmoet heeft?
“Neen. Nooit. Niet dat ik niet gezocht heb. Maar misschien is het wel beter zo…’
Brigitte geeft aan hoezeer zij leed onder dit geheim en zij aanvoelde dat haar lieve mama zich in elk opzicht geremd voelde. “Zij kon niet meer werken en was dus afhankelijk van mijn vader. Verder voelde zij zich opgesloten in een schande; een gevoel dat bij elke toorn van mijn vader de kop opstak…”
Zij vervolgt: “Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik een stoel was met drie poten. Met de intuïtie dat er iets niets klopte. Ik droomde trouwens heel vaak hetzelfde: ik werd wakker en mijn ouders herkenden me niet. Mijn hele leven lang, waar ik ook ben, heb ik het gevoel dat ik met één voet binnen sta en met één voet buiten. Omdat ik mezelf in mijn diepste bewustzijn tussen die dubbele identiteit heen en weer geslingerd voel, heb ik mezelf ook ‘ongrijpbaar’ gemaakt; ik beweeg me altijd tussen twee woningen; idem dito voor mijn beroepsleven.
“Wanneer er een geheim is, voelt het kind dit op verschillende manieren aan. Omdat geheimen niet alleen via woorden worden doorgegeven…”
En wat mijn liefdesleven betreft: ik was altijd de eerste die daar een punt achter zette, ook als de relatie nog goed was, uit angst om de pijn van verlating en verraad te moeten trotseren. Mijn huidige uitdaging bestaat er in om datgene na te streven wat goed is voor mij op relationeel vlak, ook al heb ik nog een hele weg af te leggen om daar te geraken.
Ik voel mij ook geremd door de schuld die ik van mijn moeder heb overgenomen; een schuld die aanvoelt als een schande, als de afhankelijkheid van een man… Ik heb ook het gevoel dat ik een schuld heb af te lossen tegenover de gemeenschap. Het is als een gif dat over de generaties heen actief is. Ik heb trouwens geen kinderen. Niet omdat ik niet zou willen, maar mijn lichaam weigert. Dit geheim heeft duidelijk ook sporen nagelaten in mijn celgeheugen…’
Heeft dit geheim ook een goede kant (2)?
“Zo ver zou ik niet willen gaan, maar het is een feit dat dit geheim mijn karakter mee heeft gevormd. Zonder dit geheim zou ik een andere Brigitte zijn dan deze vrouw met haar sombere en heldere kanten. De verschillende therapeutische sessies hebben er evenwel voor gezorgd dat ik onvermoede dingen van mezelf ben gaan verkennen; dingen die ik anders wellicht nooit had ontdekt. Ik ben er me evenwel van bewust dat sommige van mijn keuzes gelinkt blijven aan dit geheim… en daar kan ik met mijn verstand niet bij!”
Kan je een familietrauma genezen?
Eén ding is zeker: het is van fundamenteel belang om er over te praten. Zoals psychoanalist Serge Tisseron ons op een briljante manier duidelijk maakt. Men kan echter ook op een subtiele wijze proberen om een geheim te ontwarren dat ons belet om te leven. Zoals het maken van een familieopstelling onder begeleiding van een onderlegde therapeut.
Gevoelige vragen dienen immers met de nodige omzichtigheid te worden aangepakt. Hoe zo’n familieopstelling werkt? “Het is een therapeutische benadering die zich toespitst op het systemisch werken. Therapeuten en coaches proberen via het opstellen van iemands systeem van herkomst de onzichtbare relaties tussen de familieleden en de knelpunten daartussen te herkennen en zo mogelijk weg te nemen”, zegt Catherine Hudovernik (3) . “Het gezin is het basissysteem dat alle andere aandrijft.
Wanneer een deelnemer een vraagstuk inbrengt waarover zij meer duidelijkheid wil verkrijgen, wordt een therapeutische sessie georganiseerd. Men gaat een toneeltje spelen met de personen in zijn afstamming (in stijgende of dalende lijn), emoties, plaatsen… en/of een geheim. In de groep is plaats voor familieleden, andere deelnemers, coaches en therapeuten. Zij worden door de coaches in een bepaalde rol gedrongen en worden ondervraagd over hun gevoelens en attitudes tegenover elkaar. Sommige coaches werken in privésessies met figuren of papieren. Alles draait om de manier waarop men dit ervaart. Het aan de oppervlakte brengen van bepaalde verstrikkingen leidt tot verbazende en sterke resultaten. Er kan weer leven stromen door datgene wat door een geheim werd geblokkeerd. En je kan overstappen naar iets anders…”