Geen andere stad in Frankrijk die zoveel contrasten omhelst als Marseille. Hier voel je de polsslag van een echte havenstad, waar de inwoners uit alle windstreken komen en waar sterarchitecten en hippe undergroundondernemingen zich perfect thuis voelen. Ontdek de nooit eindigende transformatie van Marseille.
Marseille is een typische havenstad, met alle charme die daarbij hoort: cultuur, commercie en mengvormen van de twee. De Plage des Catalans, het populaire strand in hartje stad, is een plek waar vechtpartijtjes, zigeunerliederen en nocturnes van Chopin elkaar afwisselen.
Anticonformisme is wat alle aspecten van deze stad gemeen hebben. De stad werd 2600 jaar geleden gesticht door Griekse zeevaarders. Die vermengden zich al snel met de lokale bevolking – want waar iemand precies vandaan komt, was en is in Marseille niet zo belangrijk. Iedereen wilde het ruime sop verkennen en ook aan handelsgeest ontbrak het weinigen. De zee is hier een plek om handel te drijven, niet om oorlog te voeren. Dat is duidelijk te zien in de salon van de beurs, waar de wapenschilden te zien zijn van de steden waarmee Marseille handelsbetrekkingen onderhield: van Trieste, de toegangspoort naar Centraal-Europa voor de graanhandel, tot Calcutta, waar de olie voor de zeepziederijen vandaan kwam. “Een stad van zeelieden die tegelijk handelaars waren”, aldus Patrick Boulanger, erfgoeddirecteur van de kamer van koophandel.
Nieuwe horizonten
“De zee verenigt”, luidt het motto van de Marseillanen. Een goede gedachte in een stad waar een kwart van de bevolking moslim is en haast elke inwoner een deel van zijn wortels buiten Frankrijk heeft liggen: Italië, Griekenland, Malta, Noord-Afrika, Indochina…
“We zijn van alle horizonten afkomstig”, vat de jonge Nicolas het samen. Hij studeert politieke wetenschappen en is tussendoor visser.
“De cultuur hier is sterk beïnvloed door de zee. En zoals bekend nodigt de zee uit om nieuwe horizonten te verkennen”, keert Richard Campana de zaken om. Deze eigenzinnige figuur is theaterdecorateur, industrieel designer en auteur van reisboeken die aan Hugo Pratt doen denken. Hij is een getuige van de tijd waarin Marseille de ideale achtergrond zou zijn geweest voor een avontuur van Corto Maltese. Sinds die tijd is er veel veranderd. Maar Campana verliest zich niet in bespiegelingen over teloorgang en vervlogen geluk: “De avonturen zijn er nog steeds. Ze gaan alleen andere richtingen op.”
Een van die nieuwe richtingen is zichtbaar in het project Euroméditerranée, het grootste stadsvernieuwingsproject in Europa. De kuststrook en de zones die daar vlak achter liggen, worden opnieuw vormgegeven: “De stad houdt van de haven, maar voor de haven is de stad een belemmering. Euroméditerranée verzoent die twee gegevens met elkaar”, aldus architect Éric Castaldi, een van de bedenkers van de transformatie van de havenloodsen tot hightechwijk en de omtovering van een oud graandepot tot evenementenzaal.
Sterarchitecten
De kaaien worden nu gedomineerd door een promenade die vanaf de 19de-eeuwse Kathedraal de Notre Dame de la Major naar de Cité de la Méditerranée voert, een complex van cultuur- en vrijetijdscentra. Bij de ingang van de Vieux-Port is een hangbrug geplaatst die naar het MuCem leidt: het Museum der Beschavingen van Europa en het Middellandse Zeegebied. Deze kartelstructuur van architect Rudy Ricciotti beslaat 40.000 m3 en wordt vanwege het licht- en schaduwspel binnenin ook wel de ‘verticale kashba’ genoemd. Naast het MuCem staat de Villa Méditerranée – een uitstekend voorbeeld van de contrasten die deze stad karakteriseren. Dit tentoonstellingscentrum van Stefano Boeri heeft een omgekeerde L-vorm, rustend op de korte kant. Het lange gedeelte steekt uit richting zee en doet aan een zwevende aanlegsteiger denken.
Wat verderop staat de imposante toren van 147 meter die de Iraaks-Britse Zaha Hadid voor CMA CGM ontwierp. Er vlakbij, naast het havenhoofd van de wijk Arenc, zal Jean Nouvel een kantoortoren van 135 meter neerzetten met twee luxe woontorens van 113 en 99 meter ernaast. Het Euromed Center, een ontwerp van Massimiliano Fuksas, is een andere nieuwe trekpleister waarin onder meer een multiplexbioscoop van Luc Besson zal worden ondergebracht. En in de dokken van La Joliette, waar vroeger goederen werden opgeslagen, wordt binnenkort het FRAC of Regionaal Fonds voor Hedendaagse Kunst geopend, een ontwerp van de Japanse architect Kengo Kuma.
Nostalgie te koop
Ook in de Vieux-Port, de oude havenbuurt tussen het Fort Saint-Jean en het Fort Saint-Nicolas uit de 17de eeuw, is de verandering voelbaar: Norman Foster en de Franse landschapsarchitect Michel Desvigne gaan hier een grote waterpartij van maken, omgeven door een voetgangerszone waar ‘s ochtends de visjes worden verkocht die een bouillabaisse zo goed doen smaken.
En ook verder van de haven is er verandering. Etalages van designers en parfumeurs verlichten de louche straatjes rond de Canebière. En in de volkswijk Le Panier maken hedendaagse kunstgalerijen, designateliers en nostalgische winkeltjes hun opmars. Die laatste verkopen artisanale zeep, chocolade, ingelegde sardines en Cagole-bier in nieuw ontworpen flessen. De sector Notre Dame du Mont – Cours Julien is uitgegroeid tot een hippe wijk die het midden houdt tussen de Marais en Greenwich Village. Er zijn etnische restaurants, undergroundboekhandels en designhotels als het Mama Shelter van Philippe Starck te vinden. Kortom: Marseille is een echte wereldstad – een modelhavenstad die volop bezig is zichzelf opnieuw uit te vinden.
De zee op tafel
Er is geen gerecht zo Marseillaans als “bouillabaisse” (een combinatie van twee Provençaalse woorden die samen verwijzen naar aan de kook brengen en vervolgens de temperatuur verlagen). Oorspronkelijk was dit de soep die de vissers aten: er werden minder smakelijke of niet-verkochte vissen in verwerkt. Het basisrecept omvat vier vissoorten: schorpioenvis, rode poon, zeeaal en knorhaan. Daar worden vaak andere vissen en zeedieren aan toegevoegd, zoals dorade, tarbot, wijting, schelp- en schaaldieren en soms ook inktvis en langoest. Andere ingrediënten: zout, peper, saffraan, olijfolie, knoflook, ui, venkel, peterselie, aardappelen, tomaten. De fond wordt gemaakt van rifvisjes. De bouillabaisse wordt gegeten met rouille, een soort knoflookmayonaise met saffraan en rode pepers. Bouillabaisse wordt meestal in de vorm van twee gerechten geserveerd: de vis apart en de soep op een warmhoudplaatje. De vis kan met de soep worden gegeten, in een diep bord, of erna. De vis moet altijd heel worden geserveerd en pas aan tafel worden versneden. De aanbevolen wijn is Côtes de Provence rosé.
Tekst : Massimo Morello
In : Gentleman nr 3 – Lente / Zomer 2014
Artikel gepubliceerd op www.gentleman.be