Bestaat er een woord voor een filosoof die zingt en componeert, maatschappelijke reportages maakt, presenteert en ook nog eens peter is van Dierenartsen Zonder Grenzen? Wij houden het op Jan Leyers, de troubadour die morgen in Antwerpen het laatste concert geeft van zijn tournee met zijn eerste Nederlandstalige cd. “Ik ben een instinctieve mens”
Tekst Anne Wislez—Foto’s Emanuel Laurent
Zijn blik is doordringend. Dat is het eerste wat me opvalt wanneer hij zijn jas over de stoelleuning hangt en zich voor me neerzet aan een tafeltje in – zoals hij zelf zegt – een van de laatste bruine cafés die er nog zijn. Als ogen de spiegels van de ziel zijn mag ik vermoeden hoe Jan Leyers naar de wereld kijkt. Kritisch, scherpzinnig, maar ook zoekend. Dat blijkt ook uit ons verdere gesprek die middag, tussen een paar koppen hete thee in. Alert en toch easy going, het maakt van hem boeiend gezelschap. ‘Ik heb een harmoniserende werking op mensen, ik ben een toegankelijk persoon’, omschrijft hij zichzelf, ergens halverwege. ‘Maar eigenlijk zit er ook wel iets verlegens in mij.’
Hebben de reizen die je maakte voor je reportages een ander mens van je gemaakt?
JL: ‘Wat zo’n ervaring met je doet kan je niet in een paar rationele termen duiden. Eigenlijk zijn in het titelnummer van mijn nieuwe cd Helder de gevoelens waar ik nu mee zit nog het best verwoord: het zwalpen tussen alles en niks, tussen het gevoel het allemaal te weten en toch niet. Nobody knows anything … Dat valt me op in deze tijden: er is niemand die het nog echt weet. Je zwalpt tussen overmoed en hopeloosheid en heel af en toe heb je een moment dat alles helder en scherp is. Het nummer gaat ook over het gevoel van: luisterden ze maar wat meer naar mij. Maar dan gevolgd door: wat voor een beunhaas ben ik zelf niet. Het is ook een zoeken naar datgene waarvoor je wilt staan. De interessantste periode in je leven is wanneer je je aan het bevrijden bent uit de ketens. Maar als je dan je vrijheid bemachtigd hebt begint het echte werk. Dan besef je dat het eigenlijk toffer was toen je nog een leraar had om je tegen af te zetten. Want wat rest er dan nog? Wat blijft er nog over om na te streven dan 18 miljoen euro, of 26 miljoen …? Geld, cijfers … Eigenlijk is het dat wat ik in Leon zing, het lied voor mijn kleinzoontje: straks word je wakker en zit je in de wereld van tellen en meten. Alles wat telt is het aantal kliks. Ik word daar echt ziek van. We leven in een wereld van cijfers. Als er iets over een voetballer gezegd wordt is het hoeveel hij verdient. Ik heb nooit geweten wat Eddy Merckx verdiende. Dat interesseerde ook niemand, daar ging het niet om. In de westerse wereld lijkt dat wel het enige wat overblijft, al de rest is bij het groot vuil gezet.’
Waarom ben je overgestapt op Nederlandstalige nummers? Om directer te zijn in je boodschappen?
JL: ‘Ik werd ineens jaloers op schilders die hun werk maken en zo neerzetten in het museum. Ik kreeg het gevoel dat ik het zo simpel mogelijk wilde houden. Geen obstakels. Geen sluiers tussen mij en het publiek. Engels is een soort obstakel, het laat je toe een rol te spelen. Maar zing je in je eigen taal over je eigen wereld, dan wordt het herkenbaar voor de mensen. Ook live is het bij Nederlandse nummers meer erop of eronder. Als het erop is snijdt het veel dieper, choqueert of stoort het, dan zie je dat ook. Het is veel directer. Ik had er ook een soort schroom over in het begin. Ik voelde dat ik me wat inhield, dat ik niet met geheven hoofd voor me uit zat te zingen. Als je zingt I feel like I could crash and burn is er niemand die je zegt: zou je dat wel zingen? Maar als je zingt ik weet hoe het moet maar toch doe ik het niet kijken ze wel op.’
Veel van je Engelse hits gingen over een vrouw. Toeval?
JL: ‘Het is waar, ik ben daar wel een freudiaan in: it’s what keeps you going. Als je dat zou wegnemen … Die oerdrift tot plunderen en veroveren sublimeren we naar verleiding en romantiek. Zelfs een tournee is eigenlijk een gesublimeerde vorm van de kruistochten, als ik het zo bekijk: we rijden naar München en we gaan de boel daar platspelen, we veroveren iedereen, tot de laatste man zich overgeeft. Dat is identiek hetzelfde gevoel … Als we maar kunnen veroveren. Ik weet niet of ik mezelf een gevoelsmens zou noemen maar ik ben zeker wel een impulsieve mens. Ik volg bij de dingen die ik doe mijn gut, mijn instinct.’
Hoe sta jij zelf eigenlijk tegenover vrouwen?
JL: ‘Mijn lot is om in een matriarchaat te leven. Ik ben opgegroeid met twee inwonende tantes en één inwonende grootmoeder, en ik woon nu als man tussen allemaal vrouwen (Jan Leyers heeft vier dochters, nvdr), al gaan er steeds meer dochters het huis uit. Ik ben gewend dat er vrouwen rond me zijn. Het is voor mij geen vreemde diersoort. (lacht) Je moet ze wel boven jezelf plaatsen. Vind ik wel. In een museum in Saoedi-Arabië wou ik een vrouw van ons gezelschap aan de uitgang laten voorgaan, maar zij lachte en zei: in Arabia it’s men first. Dat is voor mij hét grote verschil tussen het Midden-Oosten en het Westen: bij ons gaat de vrouw voor. Dat komt, zo zeggen sommige oosterse wijsgeren, door het statuut van de Maagd Maria in onze cultuur. Voor mij is het een cruciaal verschil in hoe wij denken.’
De vrouw is de Troosteres der bedrukten aan wie je je kan overgeven in de donkerste uren?
JL: (lacht) ‘Het beeld dat ik in dat nummer omschrijf is getriggerd door een typisch Vlaams beeld dat je ziet, als je bijvoorbeeld ’s nachts rijdt tussen Diest en Aarschot. Dan duikt er achter de bocht ineens een vrouw op achter glas, mooi uitgelicht, met een bordje daaronder: Onze Lieve Vrouw, sta ons bij in onze moeilijkste uren. En aan de overkant van de straat zit er een andere vrouw, ook achter glas, ook mooi uitgelicht … Volgens mij vertegenwoordigen zij twee keer troost achter de bocht. Troost zit in een vrouwelijke figuur. Het gaat denk ik over de hunker naar overgave. Overgave in de zin van: de moedeloosheid lossen, we zien wel. Dat doe je niet aan de toog bij een andere man. Dat kan je alleen bij een vrouw.’
Artikel gepubliceerd in Psychologies november 2015
www.psychologies.be