Eierstokken op pensioen
Rond de leeftijd van 45 à 50 jaar begint bij vrouwen het verouderingsproces van de eierstokken en kondigt de menopauze zich aan. Gaandeweg produceren de eierstokken steeds minder oestrogenen en progesteron (de hormonen die de menstruatiecyclus reguleren). De hormonale activiteit daalt en valt uiteindelijk volledig stil. Belgische vrouwen zijn gemiddeld op hun 51ste officieel in de menopauze. Door de hormoonschommelingen kunnen sommige vrouwen last krijgen van verscheidene symptomen. “We moedigen vrouwen aan om vanaf de eerste tekenen van de menopauze een afspraak te nemen bij de gynaecoloog voor een algemene check-up”, benadrukt professor Rozenberg. Die check-up omvat een controle van de bloeddruk, een bloedafname, een mammografie en een uitstrijkje van de baarmoederhals. Tijdens de menopauze verliezen vrouwen ook veel botmineralen; soms is een botdensitometrie aangewezen. Vrouwen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten zijn tijdens de menopauze best extra waakzaam en moeten soms opgevolgd worden. Ten slotte kunnen vrouwen tijdens de menopauze ook meer last krijgen van gewrichtspijnen.
Voor elke vrouw anders
“De menopauze is een natuurlijke fase in het leven van een vrouw, en toch gaat die bij meer dan 70% van de vrouwen gepaard met heel wat ongemakken, gaande van opvliegers tot stemmingswisselingen, nachtelijke zweetaanvallen, urineverlies, gewichtstoename, een verminderd libido, huidveroudering, osteoporose en vaginale droogheid. Niet elke vrouw heeft dezelfde symptomen, en zowel de intensiteit als de duur ervan is bij elke vrouw anders”, legt professor Serge Rozenberg uit. “Die verschijnselen kunnen de levenskwaliteit beduidend verminderen. De menopauze is voor velen nog onbekend terrein. Dat is jammer, want voor elke vrouw zijn er aangepaste oplossingen, rekening houdend met haar medische voorgeschiedenis en haar verwachtingen”, gaat de specialist verder.
Behandeling of niet?
“De allerbeste en allereerste behandeling is natuurlijk een gezonde voedings- en levensstijl”, benadrukt professor Rozenberg. Ontspannende vormen van lichaamsbeweging, zoals yoga, zijn absoluut aan te raden. Sport (zwemmen, wandelen) is in het algemeen een goede start om bepaalde verschijnselen of ziektes die gepaard gaan met de menopauze, zoals gewichtstoename of osteoporose, tegen te gaan.” Maar het feit dat de eierstokken stoppen met werken en dat de menstruatie ophoudt, is op zich natuurlijk geen ziekte, dus er is geen enkele verplichting om ook maar enige behandeling op te starten. Sommige vrouwen kunnen makkelijk zonder en komen de menopauze door zonder veel last en dus ook zonder behandelingen. Elke vrouw is vrij om te bepalen wat ze doet, maar het is belangrijk dat ze correct geïnformeerd wordt over de verschillende behandelingsmogelijkheden en hun voordelen en eventuele ongewenste effecten.
Hormonale substitutietherapie
De behandeling bestaat erin de hormonale schommelingen op te vangen door de hormonen die het lichaam zelf niet meer aanmaakt toe te dienen in de vorm van medicijnen. Dit brengt heel wat voordelen met zich mee: minder opvliegers, minder zweten, minder vaginale problemen, minder urineverlies, preventie van osteoporose en botbreuken. De therapie is niet aangewezen bij een voorgeschiedenis van borstkanker (of andere tumoren) of bij cardiovasculaire problemen. De hormonale substitutietherapie kwam begin de jaren 2000 in opspraak nadat bepaalde studies leken aan te tonen dat de inname van de hormonen niet zonder gevaar was en dat er een verhoogd risico op borstkanker ontstond. Hierdoor zagen veel vrouwen af van de therapie en konden ze dus ook niet genieten van de voordelen ervan. De resultaten van de studies werden achteraf in twijfel getrokken en rechtgezet, en de hormoontherapie weer in ere hersteld. Op 29 augustus van dit jaar werd echter een nieuwe grootschalige studie gepubliceerd in het Britse magazine The Lancet, dat het verband tussen borstkanker en HST toch weer bevestigde en de polemiek dus opnieuw op gang trok.
Wat is er mis met HST?
“Het is in ieder geval belangrijk te weten dat het gros van de resultaten in deze meta-analyse niet nieuw is. Er bestaat wel degelijk een verhoogd risico op borstkanker gelinkt aan HST, alle studies bevestigen dit. Maar hier moeten we aan toevoegen dat het meestal gaat om oudere, niet-gerandomiseerde observatiestudies die niet altijd onpartijdig waren. De geneesmiddelen van de onderzochte substitutietherapieën bestaan intussen niet meer in België”, zegt de expert. Je kan je dus afvragen of het nut heeft een zoveelste analyse te publiceren over de link tussen HST en borstkanker op basis van studies die meer dan twintig jaar oud zijn en vooral op basis van behandelingen die al meer dan vijftien jaar niet meer toegepast worden.
“De resultaten van deze studie zijn voer voor discussie; voor de zoveelste maal neemt ook deze studie enkel onder de loep wat de impact is van HST op borstkanker. Dit risico is reeds bekend en het is geenszins de bedoeling het te verwaarlozen; gynaecologen en artsen die HST voorschrijven zijn er uiterst voorzichtig mee. Maar, door dit soort epidemiologische artikels verdwijnen de erkende voordelen van HST uit het zicht: de therapie verlicht de symptomen van de overgang, verbetert de levenskwaliteit van vrouwen die lijden onder de hormoonschommelingen, verlaagt het risico op osteoporose en hart- en vaatziekten – en zélfs de globale sterftecijfers. Dit is in talrijke studies bevestigd.”
“Ik blijf een holistische visie op de gezondheid van vrouwen steunen. De visie van veel epidemiologen is te vaak gericht op een bepaald risico (of op de bijwerkingen) zonder de globale balans tussen voor- en nadelen van HST in acht te nemen. In België is er geen verband vastgesteld tussen de meest gebruikte vorm van HST (met name estradiolpleisters, gemicroniseerd progesteron en dydrogesteron) en een verhoogd risico op borstkanker bij behandelingstermijnen van 5 tot 7 jaar.” Het is zelfs zo dat alcohol drinken en roken evenveel of zelfs meer risico met zich meebrengen dan een correct voorgeschreven HST. Bovendien valt het op dat het aantal botbreuken en hart- en vaatziekten bij vrouwen na de menopauze alleen maar toeneemt, en dat de afname van HST hier zeker niet de enige oorzaak van is.
“Je moet de levenskwaliteit van de vrouw in overweging nemen. Een vrouw mag gerust een hormoontherapie aanvatten zonder zich daar schuldig over te moeten voelen. De opvliegers zullen dalen met 80%. Voor vaginale droogheid, die bij 70% van de vrouwen voorkomt, bestaat er een lokale behandeling. Dubbelblinde studies tonen een toename van 9 borstkankers per 10.000 vrouwen per jaar aan. Maar bij kanker spelen ook andere factoren mee: het borstweefsel, de body mass index, de erfelijkheid, het consumeren van alcohol. Drie glazen wijn per dag drinken verhoogt de kans om kanker te krijgen evenveel als een hormoontherapie … Maar het risico op cardiovasculaire ziekten is tien keer groter met wijn dan met hormonen!”
“Een hormonale substitutietherapie is natuurlijk geen behandeling waar je licht over gaat”, besluit professor Rozenberg. “HST wordt enkel voorgeschreven als de vrouw lijdt onder de symptomen van de menopauze en nooit zonder zowel de voordelen als de risico’s in overweging te nemen. De behandeling mag maximum vijf jaar duren en moet herbekeken worden als de symptomen blijven aanhouden.”