Terrorisme is een nieuwe dreiging die voorlopig niet lijkt te wijken. Als u dat onbehagelijke gevoel van nergens veilig te zijn niet van u kan afschudden, bent u niet de enige. Traumapsycholoog Erik de Soir legt uit wat ons precies overkomt en hoe we ons weer sterk en veilig kunnen voelen.
Tekst Anne Wislez – Foto Amanda Charchian
Er zijn van die dagen die eeuwig in je geheugen gekerfd zullen staan. Elke generatie kent wel zo’n dag. Waar was jij toen je hoorde dat John Lennon doodgeschoten was, of Lady Diana verongelukt? Wat deed je het moment dat je hoorde over 9/11? Vanaf nu is er voor iedereen in ons land de onher
roepelijke D-day: 22 maart. De dag dat het woord ‘veiligheid’ een nieuwe dimensie kreeg.
We zijn getroffen in ons basisfundament: dat van veiligheid. Een recht dat we als mens hopen te mogen opeisen, omdat het ons toelaat om met vertrouwen in het leven te staan. Een gevoel van onveiligheid gaat overigens niet alleen om angst voor werkelijk gevaar, maar vooral om een vaag gevoel dat ons iets zou kunnen overkomen. En hoe ga je met zo’n ongrijpbaar monster om? We vroegen het aan traumapsycholoog Erik de Soir.
Waarin hebben de aanslagen ons vooral geschokt? In het wegrukken van een soort basisveiligheid?
Erik de Soir: ‘In de samenleving die we kenden, zonder directe terreurdreiging, leefden we in een roes van veiligheid, voorspelbaarheid, controle, samenhang, eerlijkheid, rechtvaardigheid en vertrouwen.
Sinds de opeenvolging van aanslagen in Tunesië – waar we op reis gaan – en Parijs zijn de fundamenten van die visie stilaan beginnen wankelen. De terreurdreiging die ontstond na de aanslagen van 13 november hebben ons bruusk geconfronteerd met de nabijheid van gevaar. Terroristen die gewone mensen aanvallen in hun gewone bezigheden. Geen symbolische doelwitten meer, zoals een Joodse ster, militaire doelwitten of EU- of NATO-gebouwen.
Sinds de aanslagen in Zaventem en op de metro Maalbeek is onze set van valse basiszekerheden – eigenlijk basisillusies – in één klap aan diggelen geslagen. Velen onder ons hebben vrienden en kennissen die nipt wisten te ontkomen of zelfs gewond en gedood werden in de aanslagen. Ineens lijkt ons wereldbeeld ingestort, en nu riskeren we de wereld 180° anders te bekijken, alsof vanaf nu het gevaar en de dreiging omnipresent zullen blijven in onze samenleving.’
Wat hebben we nodig om ons weer ‘veilig’ te voelen?
EdS: ‘We zullen ons weer veilig beginnen voelen als er langere tijd geen calamiteiten, rampen of aanslagen plaatsvinden. We vragen ons af of ons gevoel voor veiligheid nu voor altijd weg zal zijn. Maar één ding is zeker: als er nu langere tijd niks meer gebeurt, dan zal zelfs deze zwarte bladzijde worden omgeslagen. We hebben immers de neiging om gevaar ook snel weer te ontkennen, om opnieuw in die comfortabele roes terecht te komen.’
Hoe kan je je wapenen tegen de angst om continu bedreigd te zijn?
EdS: ‘De enige remedie is het aangaan van de confrontatie met dingen die angst oproepen. Mensen moeten desnoods in groep weer die dingen doen die ze als gevaarlijk ervaren. We moeten de emoties van geschoktheid, verdriet, angst, wanhoop en ontreddering spreiden over alle beschikbare schouders. En samen de rug rechten. Als we gaan vermijden, zal de angst alleen nog toenemen, dat weten we uit theorieën in verband met conditioneren: vermijdingsgedrag werkt altijd bekrachtigend en het gestelde gedrag riskeert nog toe te nemen.’
Is er iets in onze westerse mind dat maakt dat we het extra moeilijk hebben om met dat alles om te gaan?
EdS: ‘Het is natuurlijk zo dat we al lange tijd in vrede leven. Onze levensstandaard heeft ervoor gezorgd dat we al geschokt zijn als we met enkele slachtoffers geconfronteerd worden. We staan er niet bij stil dat er over de hele wereld elke dag bomaanslagen plaatsvinden en in onze kranten is dat maar een fait divers. We zijn dus zeker niet gradueel voorbereid geweest op de plotse gruwel en de grootschaligheid van deze aanslagen.’
5. Hoe kunnen we omgaan met wat er gebeurd is?
EdS: ‘Behou je routine. Laat je niet van je stuk brengen. Blijf buitenkomen. Praat erover met je kinderen en geef duiding in functie van hun intellectuele ontwikkeling.
Deze aanslagen moeten ook gebruikt worden om eindelijk bruggen te gaan leggen over de kloven die minderheden binnen onze samenleving van elkaar scheiden. De rangen sluiten en over culturen en godsdiensten heen werken naar een leefmodel dat gebaseerd is op onderling respect, non-discriminatie en mededogen.
Voor ons Belgen is het ook nieuw om uit onze hoek te komen en recht te staan. We zijn als klein land in ons verleden altijd bezet geweest door grotere mogendheden die onze ontplooiing beknotten. We kunnen die verwerpelijke aanslagen van ons afschudden om van onder dat juk weg te komen en onze kosmopolitische identiteit te benadrukken. Zoals in het liedje van de Rode Duivels: “Tous ensemble”…’
Artikel gepubliceerd in Psychologies
www.psychologies.be