December is de maand van de cadeautjes. De maand waarin de uitwisseling gekleurd wordt door wederzijdse complimentjes. De drang om plezier te doen en jezelf een plezier te doen. Met de onderliggende vraag om even stil te staan bij begrippen als ‘erkentelijkheid’ en ‘dankbaarheid’. Maar ook bij de manier om die over te brengen.
Door Martine Dory
Wat zegt het woordenboek? Erkentelijkheid heeft verschillende betekenissen, zoals de dankbetuiging, waarna het compliment geretourneerd wordt met de bedoeling om de balans terug in evenwicht te brengen. Maar is het verwachtingspatroon van de gever wel gewettigd en wat met de ontgoocheling als het complimentje-terug uitblijft? Paul voelt dat alvast zo aan: een geschenk is altijd een uitwisseling. Voor hem bestaat er niet zoiets als ‘gratis’. ‘Ik schenk graag… maar wat geef je me daarvoor terug?’ Zo ziet hij de dingen. Gratis geven is niet aan hem besteed.
PERSOONLIJK GESCHENK
Wanneer u voor de jaarwisseling een zeer persoonlijk geschenk hebt uitgezocht – en dus geen briefomslag met wat geld in of, erger nog, een terrine van ganzenlever die u op de hoek van de straat voor uw vegetarische neef hebt gekocht – wat is dan uw verwachtingspatroon? Een vreugde-uitbarsting? Een brede glimlach? Een twinkeling in de ogen? In elk geval een teken van wederzijdse erkenning: ‘ik/jij weet dat jij/ik me hier een plezier mee doet’. Verenigde zielen, blikken die elkaar kruisen, hartverwarmende knuffels. Dat is het ogenblik waarop liefde en vriendschap volop stromen. De ontvanger voelt zich erkend voor wat betreft zijn verlangens, zijn aspiraties; ook de gever voelt zich erkend omwille van zijn vrijgevigheid, dit geschenk dat uit het hart komt en dat helemaal van hem is.
Want met een cadeau schenk je altijd iets/veel van jezelf. Zelfs als je dit op het internet hebt gekozen waar ‘gepersonaliseerde lijstjes’ legio zijn. Zoals daar zijn de huwelijkslijsten. Daar bieden de jonggehuwden de artikelen aan die zij hebben gekozen en waarvan de kostprijs soms/vaak/altijd (schrappen wat niet past) duizelingwekkende proporties aanneemt.
Nochtans zijn ook zij niet over één nacht ijs gegaan, want ook zij hebben heel wat van hun vrije tijd geïnvesteerd in het verzamelen van de foto’s met een presentatietekst, de prijzen, hun noden en verlangens. Zoals het opdelen van de huwelijksreis in aparte stukjes waardoor de milde schenker iets kan kiezen dat aansluit bij zijn persoonlijke smaak.
ERKENTELIJKHEID ALS… SCHULD?
‘Als je uit vrije wil schenkt, waarom verwacht je dan een bedankje?’ Die vraag van een persoon die anoniem wil blijven, leidt ons naar het domein van de behoefte aan erkentelijkheid die ook zwaar kan doorwegen. Niets ergert meer dan een gebrek aan erkenning vanwege een ‘milde’ schenker. Bij een ‘Met alles wat ik voor jou heb gegaan…’, wat een eeuwige erkentelijkheid impliceert, loert de manipulatie om de hoek. De persoon in kwestie gebruikt zijn eigen onverzadigbare drang naar erkentelijkheid om zijn slachtoffer een schuldgevoel aan te praten. En indien deze laatste zich daarvan niet bewust is, zal hij wegzinken, verstrikt raken in het web, om uiteindelijk het gevoel te hebben dat hij de gemaakte schuld nooit meer zal kunnen inlossen – een gevoel dat zijn leven gaat verpesten. De behoefte aan erkentelijkheid wordt op dat moment een te duchten wapen, soms zelfs buiten het medeweten van de manipulator in, die overtuigd is recht in zijn schoenen te staan.
Manipulator én redder*, dat is wel het toppunt! De redder die voor alles en iedereen een oplossing heeft (zonder dat hem daarom gevraagd is, trouwens), met de stiekeme hoop om daarvoor uitgebreid te worden bedankt en zo zijn dorst naar erkentelijkheid te lessen. Is dat vrijgevigheid of narcissisme? Dat hangt van het standpunt af. De redder voelt zich ontzettend vrijgevig en begrijpt niet dat zijn energieke aanpak niet de verwachte blijdschap oplevert. Zijn drang naar erkentelijkheid is een bodemloos vat en derhalve niet te bevredigen. ‘De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens’…
VAN WAAR KOMT DIE DRANG NAAR ERKENTELIJKHEID?
Uit onze kindertijd? Dat lijdt geen twijfel. Als men erkentelijkheid zoekt, komt dat vaak omdat men die nooit heeft gekregen binnen het gezin of op school. Wanneer het nooit ‘goed genoeg’ was voor een bewonderende blik van de mama/papa/leraar. ‘Kijk, mama!’
Zelfvertrouwen bouw je op in je jeugd. Omdat men met liefde en bewondering naar je kijkt, zich bemind en erkend voelt zoals men is, op zijn juiste waarde wordt beoordeeld en niet alleen maar omdat het zo hoort. Die waardering steunt op een frisse blik en wordt voortdurend hernieuwd. ‘Heb ik nooit gekregen… Is het nu om zeep?’ Helemaal niet. Onze kennis geeft ons de kans om als volwassene deze motoriek op te starten. Mogelijk via therapie. Maar alles is goed om niet af te hangen van een ander. Eens en voor altijd.
KINDEREN? WEL JA…
Kinderen reageren echt. Je merkt meteen of ze blij zijn of niet met hun cadeautje. ‘Dank u’ zeggen, is beleefd, maar het kost soms ook moeite… Zo herinnert Frans (nu 30) zich: ‘Met Kerstmis gaf een vriendin van mijn mama mij een Lego-box cadeau. Ik reageerde teleurgesteld en gromde: ‘Die heb ik al’. Wat mijn mama deed schrikken. Zij wou haar vriendin niet teleurstellen en keek me met een indringende blik aan: ‘Maar neen, die heb je nog niet! Zeg dank u…’ Het was een foute reactie die resulteerde in een onwaarschijnlijk grote leugen’, lacht Frans die dat moment nooit vergeten is.
ERKENTELIJK OF… DANKBAAR?
Het is een subtiele nuance. In dankbaar hoor je ‘dank’. En ‘Dank u’ is een uitdrukking die weergeeft dat men blij is met het gebaar en met het geschenk.
Dit sluit meer aan bij een bepaalde mentaliteit dan bij iets wat is aangeleerd. Alle grootmeesters uit de psychologie bevestigen dit: van dankbaarheid word je een beter mens! Robert Emmons, Tal Ben-Shahar, Christophe André, Rebecca Shankland, om maar die te noemen, wijzen op het belang van deze ‘motor van het welzijn’. Die kan je trainen door ’s avonds, net voor het slapengaan, een lijstje met vijf leuke dingen – klein of groot – bij te houden die men die dag heeft beleefd (een ontmoeting, een zonnestraal, een promotie, een lekker diner, een warm bad, een leuk complimentje…). In het begin is dat niet eenvoudig, maar na een tijdje raakt dat lijstje al heel snel vol, zelfs met meer dan de voorgeschreven vijf. Als u ondertussen niet in slaap bent gevallen, kunt u de aanbevelingen volgen van psychiater Christophe André. Hij vindt het belangrijk om even stil te staan bij de sleutelmomenten van de dag waarin andere mensen een rol speelden. Dank daarvoor. Het is een manier om je hart blij te maken en je band met de mensheid te versterken.
BACK TO THE CHRISTMAS TREE!
Het einde van het jaar staat doorgaans in het teken van familiefeesten en partijtjes met vrienden. Na vele maanden ziet men elkaar weer terug. Met de behoefte aan erkentelijkheid voor wie men is en wat men gedaan heeft, en men zich niet langer voordoet als de persoon die men niet is. Elkaar terugzien om elkaar opnieuw te leren kennen. Een nieuwsgierig ‘(her)kennen’. Anders dan vorig jaar, want de personages hebben andere rollen, andere kleuren.
Dit is ook de gelegenheid om ‘gedeelde cadeaumomenten’ te schenken, zoals samen naar de film, een wandeling, een thalasso, een restaurant… Zodat die banden zich ook op andere momenten van het jaar kunnen verdiepen. Want die cadeautjes vind je daarna niet terug op eBay!
Klaar voor de grote kerstshow?!
*In de transactionele analyse wordt er bij de dramadriehoek (ook Karpman-driehoek genoemd) van uitgegaan dat een mens tijdens transacties één (of meer) van drie rollen kan vervullen: de Aanklager, de Redder of het Slachtoffer.