Mediteren: is het iets dat u al lang eens wil proberen maar er niet toe komt? Jon Kabat-Zinnis is een autoriteit op vlak van mindfulness en meditatie. Voor hem is mediteren zijn job, maar onze journalist voelde hem aan de tand over hoe een gewone sterveling het in zijn drukke leven kan integreren.
Tekst Philippe Romon
Kabat-Zinn liet zich inspireren door het boeddhisme en maakte meditatie toegankelijk voor de moderne westerse mens, wat gevoelig heeft bijgedragen aan het succes van vandaag. Meer dan achthonderd medische centra in de hele wereld maken gebruik van zijn methode. Toen hij onlangs in Europa was voor een reeks lezingen kon Psychologies-journalist Philippe Romon hem kort ontmoeten in het kantoor van zijn uitgever in Parijs.
Een heel concrete situatie: vanmorgen werd ik angstig en gedeprimeerd wakker. Hoe kan mindfulness me daarbij helpen?
Jon Kabat-Zinn: ‘Laat me dat duidelijk maken met enkele versregels, geschreven in de 13de eeuw door de Perzische dichter Rumi. “Vandaag worden we, net als alle andere dagen, leeg en angstig wakker. Maar voor je de lade van je hersenen opent, luister je beter naar de muziek van je hart.” Dat is precies waar mindfulness om gaat: de methode leert je hoe je op een rustige manier omgaat met de dingen, ondanks pijnlijke ervaringen. Het belangrijkste is dat je een plek vindt in jezelf waar je weet – niet op een cognitieve of cerebrale manier, maar intuïtief – dat je niet samenvalt met je pijn. Een vorm van bewuste aandacht voor jezelf.’
Het lijkt eenvoudig maar uit ervaring weet ik dat het niet altijd evident is om te mediteren.
JK-Z: ‘Mediteren is inderdaad niet zo gemakkelijk als het lijkt. Het is werken. En het volstaat niet om een paar boeken te lezen over het onderwerp. Je kan niet vals spelen, je moet echt dagelijks oefenen. Laat me nog eens de vergelijking maken met spieren: pas wanneer er weerstand is kan je je vaardigheden ontwikkelen. En die weerstand maakt het lastig. Maar het verzet overwinnen biedt je een compensatie die sterker is dan het oorspronkelijke leed. Soms heb je jarenlange oefening nodig om ’s morgens bij het ontwaken te kunnen zeggen dat je in staat bent om om te gaan met die depressieve of angstige gevoelens in plaats van er de speelbal van te zijn. Om te beslissen dat je er je hele dag niet door zal laten verpesten.’
Maar hoe begin je eraan? Ik ben niet zeker of ik wel helemaal goed begrijp wat ik moet doen, ’s morgens bij het wakker worden, om de mindset waarin ik me bevind te overwinnen.
JK-Z: ‘Om te beginnen: je moet niks doen. Je blijft gewoon in je bed liggen. Op je rug, zonder te bewegen. Beetje bij beetje begin je je lichaam te voelen. De gewaarwordingen die door je lijf stromen, je ademhaling. En dan heb ik het niet alleen over de lucht die in en uit je neus of mond gaat maar over je hele lichaam dat ademt. Je aandacht gaat dus naar dat soort heel concrete, heel aanwezige dingen, naar het hier en nu, naar je lichaam. Je bewust worden van je ademhaling heeft op zich al een heel rustgevend effect. Maar dat is niet het enige. Je maakt ook opnieuw contact met je lichaam. Probeer om van daaruit je angstgevoelens te lokaliseren. Waar manifesteren ze zich? In je hoofd, in de vorm van een enorme donkere wolk, maar misschien ook ter hoogte van je borstbeen, of via spanning in je schouders.’
Hoe oefen jij?
JK-Z: ‘Ik sta op en hoe ik me ook voel, ik poets mijn tanden en ga op mijn meditatiekussen zitten. Dat is nu al een halve eeuw mijn dagelijkse routine. Ik neem een twintigtal minuten enkele yogahoudingen aan, terwijl ik langzaam proef van al mijn gevoelens: pijn zowel als tevredenheid. Soms lopen die twintig minuten uit tot een uur. Ik laat me meevoeren door de energie.’
Twintig minuten, een uur, dat is fantastisch, maar mediteren is dan ook je beroep. Voor een arme sterveling als ik is langer dan twintig minuten mindfulness beoefenen heel moeilijk vol te houden.
JK-Z: ‘Als je het over “ik” hebt, over wie heb je het dan precies? Wie is die “ik” die zo ongeduldig is? Dat is al een vraag om over na te denken. Er is de “ik” die wel wil oefenen, en de “ik” die er snel genoeg van krijgt. Gaat het om dezelfde ”ik”? Je zou die dualiteit kunnen bestuderen zoals een wetenschapper zou doen met zijn onderzoeksonderwerp. Aan de andere kant, de drie minuten die je dagelijks aan meditatie wijdt passen misschien perfect bij jou. Wie weet zit je binnen tien jaar wel vijftien uur aan een stuk te mediteren in een grot in Kasjmier – iets wat ik trouwens niet echt aanbeveel. Na die paar minuten die je jezelf dwingt om te mediteren moet je misschien gewoon even niks doen, zoals ik daarnet al zei. Gewoon liggen en ademen.’
Het gaat niet alleen om geduld. Niet iedereen heeft de tijd om elke dag twee uur aan mediteren te spenderen.
JK-Z: ‘Wat ik aanraad is om niet zozeer te mediteren maar om gewoon te zijn. Met je geest aanwezig zijn bij wat je doet, op dit moment. Ik besef maar al te goed dat sommigen het niet gemakkelijk hebben. Ze moeten vroeg opstaan, zich bezighouden met de kinderen, de metro nemen … Maar zelfs dan kan je mindful zijn. Probeer, wanneer je rechtstaat in de metro, je voeten te voelen op de grond. Voel de vloer van de wagon bewegen. Adem diep in.’
‘Stinkt het? Zo veel te beter. Je leeft! Observeer de gezichten van je medepassagiers. De schoonheid, de lelijkheid, de pijn, en plots zal de wereld rond je een andere dimensie krijgen, minder deprimerend. Probeer maar, je zal merken dat het openbaar vervoer nemen veel draaglijker wordt. Omdat je er een persoonlijke ervaring van maakt ontsnap je aan de valstrik waarin je gevangenzat. Ik zeg niet dat het je van vandaag op morgen zal lukken. Een achtwekencursus kan je daarbij helpen.’
Over Jon Kabbat-Zinnis: Hij heeft een diploma op zak van het MIT (Massachusetts Institute of Technology), is doctor in de moleculaire biologie en professor emeritus in de geneeskunde aan de universiteit van Massachusetts én hij doet al een halve eeuw lang aan mindfulness. Jon Kabat-Zinn richtte in 1979 zelfs de Stress Reduction Clinic op, gebaseerd op de principes van mindfulness, en in 1995 het Center for Mindfulness in Medicine, Health Care and Society. Zijn loopbaan als onderzoeker spitste zich toe op de interactie tussen lichaam en geest, en dan vooral op de manier waarop mindfulness mensen met een chronische ziekte kan helpen. Jon Kabat-Zinnis de auteur van onder meer ‘Honderd lessen in mindfulness’ ontleend aan ‘Handboek meditatief ontspannen’ (Altamira, 2013) en ‘Mindfulness voor beginners. Het hier en nu en je leven herwinnen’ (Nieuwezijds BV, 2013).
Verkorte vorm van artikel gepubliceerd in Psychologies September 2015
www.psychologies.be/nl