Koppels geven zich niet altijd rekenschap van het feit dat het huis dat zij allebei bewonen voor een gedeelte als naakte eigendom naar de kinderen gaat nadat een van beide partners is overleden. Voor de overlevende partner resulteert dit in een opsplitsing van het patrimonium met zijn kinderen (of met de kinderen van zijn partner in het geval van een samengesteld gezin)
Kinderloze koppels die gehuwd zijn onder het stelsel van scheiding van goederen weten vaak niet dat hun deel van hun woning in vruchtgebruik naar hun partner gaat, die samen met zijn/haar schoonouders of schoonbroers of schoonzussen de blote eigendom erft. Inderdaad: wanneer een koppel kinderloos is en gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen, erft de langstlevende partner alleen het vruchtgebruik van de eigendommen van de overleden partner. De blote eigendom komt toe aan de naaste verwanten, broers of zussen en/of ouders indien zij nog in leven zijn. Indien het koppel gehuwd is onder het stelsel van de gemeenschap van goederen en kinderloos is, erft de langstlevende partner alle gemeenschappelijke bezittingen in volle eigendom. Maar zelfs in dit geval beperkt zijn/haar erfrecht zich tot het vruchtgebruik van de bezittingen van de overleden partner.
Tegenwoordig kiezen heel wat kinderloze koppels er evenwel voor om de totaliteit of het grootste deel van hun bezittingen aan hun partner na te laten. Koppels met kinderen wensen in de eerste plaats om hun partner te beschermen, vooral wanneer die kinderen nog jong zijn en er hen nog grote financiële uitdagingen wachten. Om zichzelf met wederzijdse instemming meer toe te kennen dan de wet voorziet en de verschuldigde successierechten te beperken, zijn er voor de koppels heel wat oplossingen mogelijk. We bekijken hierna twee makkelijk toepasbare beschermende formules.
De gezinswoning integraal aan de partner overdragen zonder successierechten
Indien de gezinswoning (het appartement of het huis waarin het koppel woont) het belangrijkste bezit van het koppel uitmaakt, zal de overlevende partner in sommige gevallen dit appartement of huis moeten verkopen om de successierechten te kunnen betalen. Om deze voor de overlevende partner dramatische situatie te voorkomen, besloten de drie Gewesten recent tot een vrijstelling van successierechten voor echtgenoten voor wat betreft de gemeenschappelijke gezinswoning. In Vlaanderen en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geldt een integrale vrijstelling voor de gezinswoning die aan de partner wordt overgedragen, terwijl Wallonië deze vrijstelling beperkt tot een bedrag van 160.000 euro (ofwel, indien de woning in 50/50 onverdeeldheid aan het koppel toebehoort, een vrijstelling voor een woning die maximaal 320.000 euro waard is). Hierbij wordt het “netto-aandeel” van de echtgenoten in de woning die als gezinswoning diende op het moment van overlijden vrijgesteld van successierechten.
Het “netto-aandeel” is de waarde van de woning, eventueel verminderd met de eventuele schulden die gelinkt zijn aan de aankoop. Het eventuele saldo van de banklening zal met andere woorden worden afgetrokken. Deze vrijstelling van successierechten geldt enkel voor de partner en niet voor de kinderen. Vandaar het belang om de woning integraal en in volle eigendom aan de partner toe te kennen teneinde optimaal van deze vrijstelling te kunnen genieten. Twee technieken komen in aanmerking opdat het aandeel van elk van de partners in de gezinswoning integraal naar de langstlevende partner gaat : het testament en het huwelijkscontract. Voor een testament is niet noodzakelijk een notariële akte nodig. Het kan olografisch zijn, dwz. eigenhandig geschreven, gedateerd en ondertekend. Het is dus eenvoudig, goedkoper en makkelijker aan te passen indien de omstandigheden daar om vragen.
Het huwelijkscontract kan een voordeel zijn wanneer de gezinswoning een groot gedeelte van de bezittingen van het koppel vertegenwoordigt en dit koppel kinderen heeft. In dit geval zorgt het toewijzen van de woning via huwelijkscontract in plaats van testament ervoor dat de kinderen geen eventuele inbreuk op hun reserve kunnen inroepen. Als gevolg hiervan en teneinde zo goed mogelijk van deze vrijstelling te genieten, is het belangrijk dat elke partner zijn deel van de gezinswoning in volle eigendom aan zijn partner toekent, via testament of huwelijkscontract – al naargelang de meest geschikte oplossing volgens het koppel in kwestie.
Ervoor zorgen dat de partner over voldoende middelen beschikt om zijn/haar toekomst te verzekeren
Beide echtgenoten willen elkaar wederzijds beschermen, maar behouden zich het vruchtgebruik en het beheer van hun bezittingen voor zo lang zij leven. Parallel kunnen zij de wens uitdrukken om hun bezittingen (nog) niet aan hun kinderen na te laten (bijvoorbeeld omdat die nog te jong zijn).
De echtgenoten kunnen elkaar allerlei schenkingen doen, van welke orde ook: onrechtstreekse schenkingen, handgiften of schenkingen via notariële akte. Deze schenkingen zijn onderworpen aan de klassieke regelgeving inzake schenkingen. In de akte kan worden opgenomen dat de schenking gedaan werd bij vooruitmaking of buiten erfdeel, of van toepassing is op de successie van de vooroverleden echtgenoot. De eerste schenking geeft aan dat de schenker de partner voorrang wil geven ten opzichte van de andere erfgenamen. Er is evenwel een beperking voor dit type van schenking: de eventuele aanwezigheid van reservataire erfgenamen. In dit geval mag de waarde van de schenking het bedrag van het beschikbare gedeelte niet overstijgen. Een schenking die vatbaar is voor inbreng door mindere ontvangst heeft daarentegen niet tot doel om de partner te bevoordelen ten opzichte van de andere erfgenamen, maar om hem toe te laten om op voorhand van de woning te genieten. In tegenstelling tot de overdracht in het kader van de successie laat deze schenking ook toe om het vruchtgebruik te moduleren in het voordeel van de langstlevende partner. Bij het overlijden van de schenker draagt de schenkende partner de blote eigendom over ten voordele van de kinderen en verzekert hierdoor een “verticale” successieplanning. Er zijn ook specifieke regels van toepassing voor schenkingen tussen echtgenoten, waarvan de meest opvallende de herroepbaarheid (ad nutum ) van de schenking is. Dit wil zeggen dat de schenker de schenking op elk ogenblik kan herroepen zonder daarbij dat besluit te moeten motiveren.
Deze schenkingen zijn onderworpen aan verminderde schenkingsrechten van 3 % (3,3 % in Waals Gewest). Bij handgiften, rechtstreeks of uitgevoerd voor een buitenlandse notaris gelden geen registratierechten en zijn er dus ook geen schenkingsrechten. Maar bij overlijden binnen de drie jaar zijn successierechten, via schijven, tot 30 % verschuldigd. De schenking kan gebeuren van de ene partner ten voordele van de andere partner. Tussen echtgenoten is ook een wederzijdse schenking mogelijk. Het betreft een schenking tussen twee personen waarbij elke persoon de schenker en de recipiënt is van de andere. In deze gevallen gelden schenkingsrechten van 3 % (3,3 % in het Waals Gewest). Deze dienen slechts één keer betaald en worden berekend op de grootste schenking. Op deze manier kan elk koppel, al naargelang zijn noden, wensen, leeftijd, de leeftijd van hun kinderen, zijn eigen erfopvolging aanpassen, met een voorkeur van overdracht naar de partner. Deze overdracht kan gebeuren door successierechten te vermijden. Wij bespraken twee mogelijkheden, maar er zijn er nog heel wat andere die zich opdringen in functie van elke situatie.