Erfenis en schenking
Nadenken over een erfenis of schenking voordat je oud wordt, kan veel problemen voorkomen. Hoe laat je een erfenis na of hoe geef je die weg? Wat zijn de belangrijkste opties? We leggen het uit.
Erfenis: waarom een testament maken?
Een vraag met een duidelijk antwoord: zonder enige actie van jouw kant wordt het vermogen dat je nalaat, verdeeld onder je erfgenamen volgens de bepalingen van de wet. Met het risico dat je wensen niet worden vervuld. En als je geen wettelijke erfgenaam hebt, zal je vermogen vaak aan de staat gegeven worden.
Door een testament te maken, kan je er daarentegen zeker van zijn dat je nalatenschap volgens je wensen wordt doorgegeven (evenals je begrafenis). Een ander voordeel: een testament kan altijd worden herroepen. Als het gedateerd is, wordt rekening gehouden met het meest recente testament. Afhankelijk van de soms ingewikkelde gang van zaken, kan het testament worden gewijzigd of geannuleerd. Sinds de hervorming van het erfrecht, die op 1 september 2018 is ingegaan, kan je vrij beschikken over het beschikbare deel, dus de helft van je nalatenschap. De andere helft wordt gereserveerd voor de gereserveerde erfgenamen, die je niet kunt uitsluiten (kinderen, kleinkinderen of niet-gescheiden echtgenoot).
Je kan dit testament ook zelf opstellen (holografisch testament), maar deze oplossing is niet de veiligste wat betreft de toepassing ervan. Na het overlijden moet het testament gemakkelijk terug te vinden zijn en mag het niet in verkeerde handen vallen. Een authentiek notarieel testament blijft dus de veiligste oplossing voor de uitvoering van je laatste wensen. De notaris stelt de hoedanigheid van de erflater vast en stelt het document op in aanwezigheid van twee getuigen. Om redenen van discretie, gaat de voorkeur naar een andere notaris als getuige. Deze is namelijk gebonden aan het beroepsgeheim. Het testament wordt gelezen, gedateerd en ondertekend door de erflater en de getuigen (of de tweede notaris). Het is onbetwistbaar en geeft je laatste wensen weer. De kosten van een notarieel testament variëren tussen 250 en 400€, afhankelijk van de stappen die de notaris moet ondernemen.
Successie: een schenking doen
Aangezien de successierechten in België zeer hoog zijn, kan een schenking worden overwogen om je erfgenamen te helpen bij het vermijden van deze kosten. Maar ook om je zaken tijdens je leven te regelen, om een (klein)kind te helpen zich te vestigen of om te anticiperen op mogelijke conflicten in verband met de erfopvolging. Er zijn drie soorten schenkingen: de notariële schenking, indirecte schenking en handmatige schenking. Al deze oplossingen vereisen in verschillende mate de bijstand van een notaris, gezien de complexiteit van de procedures.
Een notariële schenking geldt altijd voor onroerend goed (grond, huis, flat, garage). Dit is een gunstige oplossing voor de begunstigden, die na het overlijden van de schenker geen successierechten meer hoeven te betalen. Dit type schenking kan ook worden gebruikt voor roerende goederen. De betaalde forfaitaire schenkingsrechten komen ten goede aan de begunstigden, die geen successierechten hoeven te betalen. Een ander voordeel is dat de tarieven voor schenkingen van roerende goederen (in rechte lijn of tussen echtgenoten en samenwonenden) forfaitair zijn. Dat wil zeggen 3,3% op het bruto-aandeel van de begunstigde in het Waalse Gewest, 3% in Brussel en Vlaanderen. Voor de andere begunstigden bedragen de tarieven 5,5% in Wallonië en 7% in Vlaanderen en Brussel. Een schenking van roerende goederen hoeft niet te worden geregistreerd, maar als de schenker binnen de drie jaar overlijdt, zijn de goederen onderworpen aan successierechten, tot 27% in Vlaanderen en 30% in Wallonië en Brussel in geval van een rechtstreekse lijn. En tussen 55 en 80% voor andere begunstigden. Een risico om rekening mee te houden.
De handmatige schenking, de naam zegt het al, gebeurt van hand tot hand. Het gaat om juwelen, meubelen, contant geld, kunstwerken, voorouders van auto’s, enz. In geval van overlijden binnen drie jaar zullen de begunstigden echter successierechten moeten betalen, tenzij zij een definitieve belasting betalen die verschuldigd is nadat de schenking is geregistreerd.
Indirecte schenkingen gebeuren meestal via een bankoverschrijving. Net als bij een handmatige schenking worden er geen schenkingsrechten geheven. Maar ook hier zal de begiftigde bij overlijden binnen drie jaar, successierechten moeten betalen, alsof de schenking niet heeft plaatsgevonden. Het is dus in het belang van de schenker om de schenking samen met het bewijs ervan bij de burgerlijke stand te laten registreren. Dit wordt gedaan om mogelijke conflicten tussen erfgenamen te vermijden. Ook enkele andere praktische punten verdienen aandacht. Charles Boursin, vermogensadviseur, legt uit: “Vergeet bij je vrijgevigheid niet dat een schenking onherroepelijk is. Zoals het gezegde luidt: wat gegeven is, is gegeven. Bovendien, en dat is nog belangrijker, moet je rekening houden met de stijging van de levensverwachting. Je bent in de vijftig, maar je kunt een hoge leeftijd bereiken, met mogelijke gezondheids- of financiële zorgen. Je vrijwillig ontdoen van een deel van je vermogen kan je in een moeilijke situatie brengen als je geld nodig hebt. Daarom raad ik je aan een simulatie van je behoeften te maken met een boekhouder of notaris alvorens te schenken”.
Het is mogelijk om aan een schenking voorwaarden te verbinden die gunstig zijn voor de schenker, zoals een schenking met recht van teruggave. De schenker krijgt zijn eigendom terug als de begiftigde overlijdt. Maar de meest voorkomende en aanbevolen voorwaarde is de schenking met vruchtgebruik voorbehoud. Tot zijn overlijden geniet de schenker van het vruchtgebruik van het geschonken goed. Dit betekent dat hij of zij in een huis of appartement kan wonen of de huur kan ontvangen. Een belangrijke garantie.
Legaten, praktisch en gevarieerd
Legaten zijn een zeer praktische manier om bezittingen door te geven. Er zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van je situatie en je wensen. Bij een algemeen legaat wijst de erflater in zijn of haar testament de begunstigde(n) van zijn of haar gehele nalatenschap aan. Deze oplossing kan zeer moeilijk zijn voor de begunstigde, omdat hij of zij ook eventuele erfrechtelijke verplichtingen zal erven. Bovendien zal hij of zij zich moeten schikken naar de beslissingen die in het geval van een specifiek legaat worden genomen. Bij een specifiek legaat krijgt de begunstigde alleen de goederen (onroerend goed, schilderijen, juwelen, enz.) of de geldsom die de erflater heeft aangewezen. Het derde type legaat wordt een universeel legaat genoemd. Hierbij wordt aan de begunstigde slechts een deel van de nalatenschap nagelaten (en niet het geheel zoals bij het universele legaat). Bijvoorbeeld alle roerende goederen, onroerend goed of een bepaald percentage van de nalatenschap. Let wel dat bij dit type legaat de legataris mogelijk ook een deel van de schulden moet ontvangen.
Alleen en zonder kinderen?
Schenkingen en legaten krijgen een andere betekenis voor ongehuwde erflaters die geen kinderen hebben. De staat moet in principe op zoek gaan naar mogelijke wettelijke erfgenamen, aan wie de vrijgekomen nalatenschap kan worden doorgegeven. Het geld wordt gedurende 30 jaar op een geblokkeerde rekening bewaard. Daarna, als niemand zich meldt om het op te eisen, zal het volledig terugkeren naar de staat. Dit is een situatie die iedereen zou moeten aanmoedigen om regelingen te treffen.
Erflaters zonder rechtstreekse erfgenamen kunnen kiezen voor een legaat dat bijzonder geschikt is voor hun situatie: het duo-legaat. Dit is niet erg bekend, maar het is fiscaal voordelig voor een verre erfgenaam die aan een hoge belasting onderworpen zou zijn: tot 80% in Wallonië en Brussel, 55% in Vlaanderen. Het principe van het duo-legaat bestaat erin een legaat te doen aan een goed doel en tegelijkertijd een deel na te laten aan een vriend of verre erfgenaam. Deze laatste zal een groter netto-aandeel krijgen dan bij een klassiek legaat. Deze oplossing kan alleen worden overwogen als het goede doel de fiscale goedkeuring heeft om ervan te profiteren. Is dat het geval, dan zijn er successierechten verschuldigd. Die verschillen per situatie, maar ook per regio van de erflater. En het goede doel zal het legaat alleen aanvaarden als het ontvangen nettobedrag voldoende is. Een simulatie met een notaris is dus nuttig, zodat iedereen er baat bij heeft. Opgelet: terwijl Brussel en Wallonië nog een fiscaal voordeel toekennen voor legaten in paren, is dat in Vlaanderen sinds 1 juli 2021 niet meer het geval.
Maar er bestaan andere oplossingen voor een erflater zonder rechtstreekse erfgenamen: op legaten en schenkingen aan gekozen goede doelen wordt een nultarief toegepast. Dit is een voordelig tarief in vergelijking met de 7% die wordt toegepast op legaten en schenkingen aan VZW’s in Wallonië en Brussel. Voor een legaat aan een vriend of een ver familielid wordt een tarief van 3% toegepast op een deel van de nalatenschap. Deze procedure, bekend als “vriendenerfenis“, is slechts geldig nadat de vriend of het familielid in het testament is opgenomen en voor een bedrag van maximaal 15.000 euro.
Tot slot, vergeet de notaris niet
Hoewel het in bepaalde gevallen mogelijk is om zonder notaris te schenken of na te laten, is zijn bijstand toch belangrijk, vooral in het geval van gemengde families waar veel bijzondere gevallen voorkomen. De notaris controleert ook de hoedanigheid van de schenker (onder meer wat betreft de werkelijke toestemming) en de naleving van de regels, omtrent erfopvolging en erfgenamen met recht van successie. Bovendien is een gelegaliseerde akte juridisch bindend.
De leukste berichten van Fifty & Me in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Beeld © Shutterstock