Als er iemand is die een volwassen man in het hart kan raken dan is het zijn moeder wel. Een prachtig gegeven op zich – en tegelijk ook een mogelijke bron van verwikkelingen in het latere leven. Een bijzondere band ontrafeld.

Tekst Anne Wislez  – Foto’s Marco Mertens

‘Later trouw ik met mama.’ Het is schattig en klinkt onschuldig, maar achter die lyrische peuterwoorden schuilt meer waarheid dan we op dat moment vermoeden. Ook op volwassen leeftijd blijft een man vaak via een psychologische navelstreng met zijn moeder verbonden. Hoe diep die band kan zijn vond in de geschiedenis en literatuur zelfs zijn vertaling in mythes, zoals het oedipusverhaal, waar de zoon zijn vader vermoordt en zijn moeder huwt.

Ook in zuiderse culturen blijkt duidelijk hoe la mamma een grote invloed uitoefent op haar zonen. ‘Bij ons is die band minder uitgesproken, misschien omdat de relaties in onze moderne gezinnen aan het veranderen zijn en vaders aanweziger worden in de opvoeding’, zegt Tine Marain, criminologe, seksuologe en therapeute. ‘En toch… ik heb in de gevangenis twaalf jaar zware gedetineerden begeleid en kreeg daar machomannen voor me die emotioneel heel moeilijk toegankelijk waren. Dat ze mensen vermoord hadden liet hen onbewogen. Tot ik over hun moeder begon. Dan kreeg je plotseling tranen, werden ze heel kwetsbaar.’

Een tere plek

Op de een of andere manier maken moeders mannen week. Uiteraard is die sterke band tussen moeder en kind op zich biologisch te verklaren. Tijdens de zwangerschap ontstaat er een enorme symbiose tussen beiden, maar ook na de geboorte krijg je een zogenaamde ‘buitenbaarmoederlijke zwangerschap’, waarin die verstrengeling nog een hele poos wordt verdergezet.

‘Dat geldt uiteraard ook voor meisjes,’ zegt Marain, ‘maar het genderverschil zal zeker een rol spelen. Dat jongetjes een hechtere band met hun moeder ontwikkelen kan bijvoorbeeld ook liggen aan het feit dat meisjes zich in het algemeen sneller ontwikkelen dan jongens. Ze gaan rapper autonome beslissingen nemen, bijvoorbeeld over welke kleren ze willen dragen, waardoor sneller conflicten kunnen ontstaan.’

‘Moeders en dochters herkennen zich ook meer in elkaar, wat eveneens conflict kan geven en ook een vorm van rivaliteit. Dat speelt allemaal minder in een moeder-zoonrelatie. Jongetjes maken zich daardoor trager los van hun moeder.’

Afwezige vaders

Als ze zich al los maken. Want dat is in onze maatschappij niet zo evident. ‘Bij natuurvolkeren worden de jongens ritueelmatig weggehaald bij de moeders, omdat ze geïnitieerd moeten worden tot man. Dat is altijd een pijnlijk proces’, vertelt psycholoog en trainer Arend van Rietschoten, die in zijn centrum De Schans al vele jaren mannengroepen begeleidt.

‘In dat ritueel moeten de moeders roepen: “je moet gaan, ik kan niks meer voor je doen, mijn taak zit er op!” Mijn moeder is 94 en denkt nog altijd dat ze van alles voor me kan doen!’ lacht hij. Hij vertelt hoezeer mannen van zijn generatie – vooral door de afwezigheid van vaders – nog steeds aan hun moeder vasthangen. Daar zit een fijn gevoel van verbondenheid achter, maar ook best wat onverwerkte emoties.

‘Als ik mannen tijdens de vierdaagse een brief aan hun moeder laat schrijven en voorlezen dan blijkt daar telkens toch verdriet en kwaadheid in te zitten. Impliciet kregen we door het verbond dat onze moeder met ons aanging de boodschap mee dat we beter waren dan onze vader. Waardoor we de concurrentie met hem aangingen – en daarna ook met alle mannen, in de wereld, op het werk…’

‘Veel machtsrelaties worden bepaald door hoe een man zich tot zijn moeder verhoudt. Ook in onze liefdesrelaties gaan we eigenlijk nog altijd op zoek naar die bevestiging dat we de beste zijn.’

Derde in het spel

‘In een gezonde situatie wordt de twee-eenheid met de moeder door de inbreng van een derde persoon opengebroken tot een drie-eenheid’, aldus Marain. ‘Meestal doet de vader dat, wanneer het kind 2 à 3 jaar is. Maar het kan ook een andere derde persoon zijn: een homoseksuele partner, een grootouder, een goede vriend … Het vaderen heeft de wezenlijke functie om de zoon in de wereld te zetten.’

Als die steun van een derde er onvoldoende is blijven mannen zich op hun moeder richten – en dat kan leiden tot lastige verhoudingen. Van Rietschoten schetst op een papier een mannetje en een vrouwtje en trekt een pijl van het geslacht van de man naar het geslacht van de vrouw, en van het hart van de vrouw naar het hart van de man. ‘De krachtbron van de man is zijn seksualiteit: hij geeft, de vrouw ontvangt. De krachtbron van de vrouw is haar hart: zij geeft van daaruit en hij ontvangt. Als een moeder in een gezonde relatie staat kan ze die uitwisseling aangaan met haar partner.

Frustratie

Doorheen haar interactie met delinquenten werd haar nog een ander aspect duidelijk: zonen moeten ook de gelegenheid krijgen om zich tegen hun moeder af te zetten. ‘We moeten leren om onze zonen te koesteren, maar net zo goed moeten we hen op een koude, harde vloer kunnen laten liggen en zeggen: “ik kan hier niks aan doen, jongen”. Je moet je kinderen ook durven frustreren, en dat is als moeder niet altijd gemakkelijk. Ook al omdat jongetjes door testosteron vaak extremer en fysieker zijn in hun reacties.’

‘Een jongen die geen frustratietolerantie leert via zijn moeder verdraagt later ook niet dat een vrouw niet aan al zijn wensen voldoet. Dat gevoel van almacht moet niet gebroken worden – dat creëert eveneens kwetsuren – maar voorzichtig doorbroken worden.’

Beide therapeuten zijn het erover eens: een krachtige moeder-zoonbinding die op een goede manier losgelaten wordt blijkt essentieel voor gezonde volwassen relaties, privé en in de maatschappij. ‘Maar het is ontzettend belangrijk dat een man zijn vrouw daarin bijstaat’, concludeert van Rietschoten. ‘Dat gebeurt in onze samenleving nog veel te weinig. Een moeder heeft haar kind negen maanden gedragen en er jaren een innige band mee gehad. Vraag dan maar eens om zoiets los te laten! Daar heeft ze absoluut nabijheid en ondersteuning in nodig.’