“29 maart 1999. 4 uur ’s morgens. Mijn vader Christian valt op mijn bed neer, ineengekrompen van de pijn. Hij heeft pesticiden ingeslikt, en hij zal niet meer opstaan. Hij was 45 jaar en boer. Tot aan het einde heeft mijn vader alleen en in een sfeer van onverschilligheid gevochten om zijn bedrijf te kunnen behouden. Maar overweldigd door schulden, met de dreiging van een faillissement boven zijn hoofd, geestelijk en lichamelijk uitgeput, verloor hij de strijd en gaf zich over aan de dood.
In de vorm van fictie vertelt Edouard Bergeon de geschiedenis van zijn familie, vertolkt door de schitterende Guillaume Canet en Veerle Baetens, die onmiddellijk gegrepen werden door het verhaal. Deze schrijnende blik op het boerenleven werd in preview voorgesteld op het FFO (Filmfestival van Oostende). Wij spraken met de regisseur van deze bijzondere film, die een andere kijk geeft op het boerenleven.
“Au Nom de la Terre” is ontstaan uit je eigen verhaal: Guillaume Canet vertolkt de hoofdpersoon Pierre, die geïnspireerd is op je vader, een landbouwer.
De film is gebaseerd op mijn eigen belevenissen. Ik stam af van een oud boerengeslacht, want zowel van de kant van mijn vader als van mijn moeder waren we kinderen en kleinkinderen van boeren. Mijn vader Christian Bergeon begon in 1979 als landbouwer, met een enorm enthousiasme en passie voor het vak. Samen met mijn moeder heeft hij keihard gewerkt om mijn zus en mij een gelukkige jeugd op de boerderij te bezorgen.
Familie speelt een belangrijke rol in deze film: wat er gebeurt wordt gezien door de ogen van het gezin.
Het is een andere benadering dan bij ‘Fils de la Terre’ (mijn documentaire die in 2012 uitkwam) of dan de mise-en-scène ervan door Elise Noiraud. Ik wilde de liefde tonen die de vier gezinsleden verbindt. ‘Au Nom de la Terre’ is in de eerste plaats een familieverhaal waarin iedereen zich kan herkennen, of ze nu uit een boerengezin komen of niet.
In het eerste gedeelte voel je duidelijk hoe gelukkig die mensen zijn; ze werken hard maar ze zijn nauw met elkaar verbonden, in een sfeer van tederheid en levensvreugde.
Claire, de moeder, en Pierre, de vader, zijn altijd aan het werk, maar hun zoon Thomas helpt op de boerderij zodra hij daar oud genoeg voor is. Emma, het dochtertje, wordt tijdens de oogst op de kar met graan gezet; de kinderen spelen in het hooi en gaan op de fiets van de ene boerderij naar de andere om hun vriendjes te zien. Ze kijken naar de Tour de France en naar voetbalwedstrijden op de televisie, een vrijetijdsbesteding die tot het collectief geheugen en het Franse erfgoed behoort. Die kleine, simpele geluksmomenten wilde ik tonen, naast de overweldigende zorgen en de zware taak om een boerderij draaiende te houden.
Bij de rechtbank, waar ze een surseance van betaling over twaalf jaar krijgen, zijn Pierre en zijn vrouw omringd door landbouwers die in hetzelfde schuitje zitten. Alsof er in de wereld van de landbouw maar twee oplossingen zijn: surseance van betaling of zelfmoord…
Of allebei. Volgens de MSA (Sécurité Sociale Agricole) pleegt er om de twee dagen een landbouwer zelfmoord. Maar ik denk dat het er meer zijn. Sinds ‘Les Fils de la Ferre’ krijg ik regelmatig mails van gezinnen die een van hun ouders door zelfmoord verloren hebben. We weten trouwens dat er elk jaar 10.000 landbouwbedrijven verdwijnen in Frankrijk.
Veerle Baetens geeft een schitterende vertolking van een boerin, die toch wel een heel bijzondere vrouw is. Deze vrouwen werken mee in het bedrijf, ze zorgen voor de kinderen, ze doen de boekhouding en ze steunen hun echtgenoot. Bovendien heeft de oudere generatie altijd kritiek op hen.
‘La fumelle!’ noemde mijn grootvader zo’n boerenvrouw. Een teef dus. Voor hem kon een vrouw nooit een landbouwbedrijf leiden. Hij heeft mijn moeder nooit geaccepteerd. Terwijl vrouwen zo’n belangrijke rol spelen in het bedrijf. Ze vormen een buffer tussen generaties die elkaar niet begrijpen, die niet op dezelfde manier over het vak denken, ze staan tussen hun man en hun zoon in. Het zijn vechtsters. Als Pierre in elkaar stort in de film, kost het Claire heel veel moeite om met haar kinderen naar de psychiater te stappen en te besluiten om haar man te laten opnemen. Veerle Baetens, die Claire speelt, zet dat fantastisch neer.
Om weer te geven hoe de depressie van Pierre evolueert, gebruik je de agenda’s van je moeder waarin ze opschreef hoe het met je vader gesteld was. Dat is wel heel intiem…
Ik heb er nooit een probleem mee gehad om die agenda’s te laten zien, of foto’s van ons, of de video van het feest dat mijn vader in 1994 organiseerde. Het zijn kostbare documenten die het verhaal van een tijdperk vertellen.
Hoe reageerde je moeder op de film en op het feit dat je die zaken gebruikte?
Ik heb mijn zus en mijn moeder goed beschermd, ik heb hen op de hoogte gehouden van het maken van de film, maar ze hebben het scenario niet gelezen. Mijn moeder is trots omdat de film een eerbetoon is aan mijn vader, aan ons gezin, en omdat die hem weer een stem geeft. De film laat een deel zien van het lijden dat we in stilte ondergaan hebben, terwijl de overheid en een deel van onze verdere familie onverschillig bleven. Want als mijn vader buitenkwam, liet hij zich van zijn beste kant zien, dan was hij niet te herkennen als de boer die het moeilijk had. Hij wilde zich groot houden en niet de minste zwakheid tonen. Als hij weer thuiskwam, zagen we een heel andere kant van hem, dan sloot hij zich op in het donker, in zijn kamer… Hij wilde zijn vrouw niet meer zien, hij wilde geen landbouwer meer zijn. Mijn moeder is drie keer op de set geweest; ze genoot van de sfeer, en ze vond het geweldig om met Guillaume Canet en Veerle Baetens te praten. En die konden weer leren van haar ervaringen om hun rol verder uit te bouwen. Voor mijn zus ligt het moeilijker. Maar mijn film is in elk geval een verhaal, voor het witte doek, en niet een soort psychoanalyse voor mij en mijn familie.
Is het een geëngageerde film?
‘Au Nom de la Terre’ heeft duidelijk een politieke boodschap, maar die is onderliggend. Het was heel belangrijk om die niet teveel te benadrukken, maar om wel heel duidelijk te zijn in de reconstructie van het decor, de werktuigen, de gebruiken uit die tijd. Zo zie je bijvoorbeeld dat de grootvader zijn schapen antibiotica geeft. Dat zijn kleine details, maar ze spreken boekdelen. Als de film het geweten van onze medeburgers kan wakker schudden, dan zou dat fantastisch zijn.
HET VERHAAL
Pierre is 25 als hij uit Wyoming terugkeert naar zijn verloofde Claire, en het familiebedrijf overneemt. Twintig jaar later is dat bedrijf uitgegroeid, en het gezin ook. Het zijn mooie tijden, tenminste in het begin… Maar de schulden stapelen zich op en Pierre werkt zo hard dat hij uitgeput raakt. Ondanks de liefde van zijn vrouw en zijn kinderen glijdt hij steeds verder af…
“Au nom de la terre”, nu in DVD