Getraind brein
“Door moeilijkheden in mijn privéleven en na een ontmoeting met de boeddhistische monnik en mediteerder Matthieu Ricard ben ik beginnen mediteren en zag ik hoeveel voordelen het had. Ik wilde wetenschappelijk en rationeel begrijpen wat er in het brein gebeurt wanneer iemand mediteert”, vertelt professor Laureys, neuroloog en specialist in bewustzijnsstoornissen. “Ik mocht Matthieu Ricard onderwerpen aan een reeks testen in ons laboratorium. Wanneer de monnik mediteerde in de MRI of met meer dan 250 elektroden op zijn hoofd, konden we waarnemen dat bepaalde zones in het brein meer ontwikkeld waren dan bij andere personen van zijn leeftijd (70 jaar).
De gebieden die de meeste verandering vertoonden, zowel in structuur als in hun functioneren, waren de hippocampus (belangrijk voor het geheugen en de emoties), de insula (belangrijk bij pijnperceptie) en prefrontale cortex (belangrijk voor het nemen van beslissingen). Matthieu Ricard is dan wel een uitzonderlijk geval, maar het is natuurlijker wel makkelijker om het effect van meditatie op het brein bij een heel ervaren persoon te meten met onze instrumenten (eeg, MRI, …) dan bij normale personen. Net als in andere wetenschappen kan men ook in de neurologie via de studie van ‘extreme gevallen’ veel meer kennis opdoen.” De analyse van de hersenen van andere meditatie-experts leidt tot dezelfde bevindingen. Er zijn vorig jaar meer dan 1.300 wetenschappelijke artikelen gepubliceerd over meditatie. Dat lijkt misschien veel, maar dat is nog lang niet evenveel als het aantal klinische studies over geneesmiddelen!
Binnen ieders bereik
Meditatie heeft al vanaf de eerste oefening een positief effect op de hersenen. Je moet er gewoon aan beginnen, het ligt binnen ieders bereik. Je hoeft geen boeddhist te zijn! “Na meerdere jaren onderzoek heb ik toch enige kennis verworven. Als leerling ben ik nog een beginner, maar als wetenschapper ben ik ervan overtuigd dat meditatie kan bijdragen aan een betere mentale gezondheid en een betere levenskwaliteit”, benadrukt de neuroloog.
“Ik wil jullie ervan overtuigen dat meditatie een aanvulling kan zijn op de westerse moderne geneeskunde. Dus waarom probeer je het niet? Iedereen die ervoor open staat, kan er voordeel uithalen. Je moet je eigen meditatieroutine ontdekken. Een workshop of lessenreeks bij een erkende lesgever, een goede app op je smartphone, een boek met audiobegeleiding of een online video: er zijn heel veel mogelijkheden om een persoonlijk programma voor geestelijk welzijn op te stellen.” Zelfs vijf of tien minuten mediteren kan al heilzaam zijn!
“Ik doe wat ik kan”
Mediteren is je aandacht vestigen op je lichaamsfuncties, de gezondheid van je brein en je bewustzijn, om de mechanismes ervan beter te begrijpen en een groter algemeen gevoel van welbehagen te verkrijgen. “Voor mij is meditatie niet alleen een kwestie van techniek. Je hebt niet noodzakelijk goed materiaal of een specifieke plek nodig. En volgens mij maakt je houding ook weinig uit, ook al is die anders dan bij anderen: wat telt is dat je je goed voelt. Er is ook geen afgelijnde tijdslimiet om de oefeningen te doen. In principe kunnen korte, regelmatig herhaalde oefeningen al volstaan om significante veranderingen teweeg te brengen. Alles zit in de regelmaat. Je moet er een gewoonte van maken – en de oefening beperkt zich niet tot twintig minuten in lotushouding.”
“Meditatie heeft niets magisch, esoterisch of religieus. Het is gewoon een soort mentale gymnastiek. Terwijl lichamelijke gymnastiek dient om de spieren te trainen, werkt deze geestelijke training op de neuronen en de neurotransmitters. Ik ben ervan overtuigd dat de geneeskunde in de toekomst globaler en meer geïntegreerd zal zijn: ze zal altijd de voorkeur geven aan de ‘gereedschapskist’ met medicijnen, want die zijn noodzakelijk om levens te redden, maar ze zal zich er niet meer toe beperken.”
De gezondheid van ons brein
Ons brein wordt soms overspoeld door indrukken die een chronische stress kunnen veroorzaken. We kunnen ons brein “herconfigureren” door meditatie. “De precieze effecten op onze hersenen en andere lichaamsdelen zijn nog niet allemaal gekend”, geeft de onderzoeker toe. “Maar er zijn genoeg onderzoeken die de directe of indirecte voordelen aantonen. Minder negatieve gedachten, minder rusteloosheid, minder stress. Een betere nachtrust, een sterker immuunsysteem, een lagere bloeddruk, minder pijn en minder depressies, … De lijst is lang.”
Praktisch!
In zijn boek reikt Steven Laureys oefeningen, technieken en tips aan. Om urenlang in stilte te mediteren of om bij vol bewustzijn in en uit te ademen. Bij je thuis, op de bus, in de file of op het werk. Om te starten, focus je op je ademhaling, op een voorwerp of op externe stimuli. Je luistert met gesloten ogen aandachtiger naar geluiden, je gebruikt je reukzin. Je staat open voor emoties of herinneringen, maar je laat ze voorbijgaan en concentreert je opnieuw op een zintuiglijke ervaring om te focussen op het nu.
Opletten met sektes
Er bestaan heel weinig risico’s of ongewenste effecten. “Toch moeten we heel voorzichtig zijn met bepaalde patiënten met zware neuropsychiatrische aandoeningen die niet onder controle zijn”, benadrukt professor Laureys. Een ander gevaar is dat meditatie een perfect middel kan zijn om mentale controle te krijgen en bepaalde personen in sektarische kringen binnen te brengen. Om zulke valkuilen te vermijden is het nodig een arts te raadplegen of advies te vragen bij degelijk opgeleide mensen. Op sociale netwerken wordt meditatie vaak voorgesteld als het allerbeste wapen tegen stress, angst, depressie en medicatie: dat is niet altijd het geval. Het is een interessante tool die bij veel patiënten werkt, maar het is niet magisch. Bij bepaalde patiënten blijft een behandeling met medicatie noodzakelijk.
Er bestaan veel boeken over meditatie, maar Het no-nonsense meditatieboek is heel bijzonder. Het is geschreven door een internationaal erkende Belgische neurowetenschapper. Steven Laureys staat aan het hoofd van het Centre du cerveau in Luik en van de onderzoekseenheid GIGA Consciousness aan de universiteit van Luik. Hij is gespecialiseerd in coma en bewustzijnsstoornissen en legde zich in dit boek toe op alles wat de neurologie via deze boeddhistische praktijk kan leren en aantonen over onze grijze cellen en onze mentale staat. Simpele, soms ontroerende woorden. Een inspirerend boek en wetenschappelijk naslagwerk dat ons leert wat meditatie kan zijn: een waardevol hulpmiddel voor ons welzijn en onze gezondheid.
Het no-nonsense meditatieboek van dr. Steven Laureys. Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts, € 22,99.