Kan je groen zijn en tegelijk rechts denken? Atheïst zijn en spiritueel? Lui en workaholic? Jawel, dat kan perfect, zegt Ivo Brughmans, die zijn leven wijdt aan het overbruggen van tegenstellingen en er ook een boek over schreef. ‘Het verbinden van paradoxen en snel kunnen schakelen tussen tegenpolen is de toekomst’.
Door Anne Wislez
Hij noemt zichzelf een vat vol tegenstrijdigheden. Volgens sommige persoonlijkheidstests is hij extreem extravert, in andere komt hij naar voren als extreem introvert. Hij is een workaholic, maar tegelijk ook een grote luierik. Als filosoof gedijt hij goed in de zuivere gedachtewereld, maar als consultant floreert hij ook in een pragmatische bedrijfscontext. Stort hij zich in de ecologische beweging, wordt de neoliberaal in hem wakker. Hij noemt zichzelf rationeel, maar ook intuïtief. Atheïst, maar met spirituele ervaringen. ‘Ik ben weliswaar iemand van extremen,’ zegt Ivo Brughmans, auteur van De kunst van het paradoxale leven, ‘maar ik hou er niet van om mij genoegzaam in één kamp te storten. Ga ik de ene kant op, dan ontstaat er al snel een gevoel van beperking en verken ik de andere kant. Het blijkt mijn persoonlijke uitdaging om de balans tussen beide extremen te vinden.’
Ik kan me inbeelden dat al die tegenstrijdigheden in jezelf ontdekken verwarrend is. Definieert een mens zichzelf niet liever een beetje eenduidig?
Ivo Burghmans: ‘Ja, we willen onze identiteit graag aan eenduidige waarden ophangen, omdat we onszelf zo gemakkelijker kunnen profileren. We staan dan gekend als “de man van de traditie”, of “de man van de innovatie”. Als je zegt: ik ben én innovatief én traditioneel, wie ben je dan? Dan lijk je algauw iemand zonder visie. Alsof je niet kan kiezen, alsof je niet goed weet wie je bent of iedereen te vriend wilt houden. Terwijl al die polariteiten in jezelf ervaren juist een kracht is.’
Hoe definieer jij polariteiten?
IB: ‘Dat zijn eigenschappen en waarden die je gedrag richten die tegengesteld zijn aan elkaar. Bijvoorbeeld mannelijke waarden versus vrouwelijke waarden, ratio versus gevoel, traditie versus vernieuwing, avontuur versus veiligheid enzovoort. Die polen hangen met elkaar samen. Het ene roept altijd het andere op. Als je te extreem gaat in de ene pool, manifesteert zich de andere. Bijvoorbeeld: je gaat diëten en eet alleen maar sla en wortelen, zo extreem dat je vroeg of laat een chocoladetaart aanvalt. En dan heb je weer ongelooflijk veel spijt en stort je je weer hardnekkig op je dieet. Mensen, organisaties, beschavingen … doorlopen allemaal die processen: we zigzaggen van de ene naar de andere pool.’
We zijn op zo’n moment dus niet verschrikkelijk inconsequent, we hebben gewoon allemaal die polariteiten in ons?
IB: ‘Ja, maar het is niet altijd evident om al die tegengestelde deelaspecten van onszelf voluit te beleven. We zitten vaak in een normerende sociale context die ons in een bepaalde pool dwingt. Die zegt bijvoorbeeld dat je zelfzeker moet zijn, want onzekerheid is een teken van zwakte. Of je moet een ondernemer zijn, je mag niet volgzaam zijn. We beseffen dan niet dat de normen die we toejuichen ook extremen zijn die een tegenpool hebben. Je hebt niet alleen dat zekere, ondernemende aspect in jou, je hebt ook het volgzame en het onzekere. Maar omdat je dat niet mag laten zien, pomp je de ene pool op en verdoezel je die andere. Terwijl er in die andere kant ook veel kracht zit. Niet voor niks zijn al die bestsellers rond De kracht van kwetsbaarheid of De kracht van stilte nu zo populair. Omdat steeds meer mensen herkennen dat ook dat er mag zijn. Meer nog: het moét er zijn voor het nodige evenwicht.’
En als we dat niet inzien, dan zorgt het systeem er zelf wel voor?
IB: ‘Ja, als we maar op één pool focussen en niet voor de tegenbalans zorgen, dan knallen we als vanzelf terug naar de andere pool. Ben je perfectionistisch en zorg je de hele tijd voor anderen, dan put je jezelf uit en beland je vroeg of laat in een crisis, zelfs een burn-out, waardoor je wel voor jezelf moét laten zorgen. Je komt in de andere pool terecht. Net zo met de economie: als we blind gaan voor een zeepbeleconomie die alleen maar groei wil, dan moet zich dat vroeg of laat corrigeren met een diepe recessie, want niks groeit oneindig. Hoe extremer je gaat, hoe extremer de tegenreactie. Mijn pleidooi is om het niet zover te laten komen, maar de andere kant bewust te exploreren en het geheel in evenwicht te brengen. Als je merkt dat je die paradoxen kan beheersen, als je erover kan reflecteren en dat gedrag kan inschakelen naargelang wat op een bepaald moment of in een bepaalde situatie nodig is, dan kan je van het een naar het andere schakelen. Schakelen is van deze tijd.’
Concreet gaat het er eigenlijk om dat je je eigen schaduwkanten leert kennen en aanvaarden, die aspecten van jezelf die je onbewust onderdrukt?
IB: ‘Ja, en dat is een moeilijk proces, want er zijn nog veel taboes. Het is bijvoorbeeld politiek correct om racisme of xenofobie te veroordelen. We denken: ik zou dat nooit doen. En toch: door neer te kijken op racistische mensen, doe je eigenlijk net hetzelfde: je voelt je moreel superieur tegenover iemand anders. Het is hetzelfde mechanisme. Het komt er dus op aan om te zien en te aanvaarden: het superioriteitsgevoel zit in elk mens, ook in mij. Als je dat inziet, kan je dat gevoel wel beleven, maar in een aannemelijk vorm, zoals in een competitief spel, en hoeft het geen nare vorm te krijgen. Zaken waar we ons niet bewust van zijn, komen dikwijls naar buiten op een ongecontroleerde manier.’
We beseffen niet altijd in welk extreem we zitten?
IB: ‘Nee. Het is belangrijk om te beseffen dat het gedrag van de ene, het tegengestelde gedrag bij de andere uitlokt. Werk ik samen met een terughoudende collega, dan word ik heel voortvarend. Als ik daarentegen op stap ga met een andere collega die enorm gedreven is, dan word ik weer diegene die op de mogelijke gevaren wijst. Als je niet beseft in welke pool je zit en ook dat tegengestelde polen elkaar oproepen, omdat je samen in een systeem zit, dan ga je je ergeren aan elkaar. Terwijl beide polen in een situatie juist nodig zijn. Je bent een deel van het systeem en zet jezelf aan de kant van de andere pool als je merkt dat een systeem uit evenwicht dreigt te geraken. Je gaat die rol vanzelf spelen, ook al besef je het niet echt bewust. Hetzelfde in een partnerrelatie: als je weet dat de ene besluitvaardiger is dan de andere, en de andere eerder de volger, dan kan je dat benoemen. Dan erger je je minder, omdat je weet dat ook in die andere rol een kracht en nut zit: als volger ben je bijvoorbeeld ook een ondersteuner.’
Meer lezen :
De kunst van het paradoxale leven – Gebruik je tegenpolen als kracht van Ivo Brughmans (Lannoo, 2013) is nu verkrijgbaar als e-book
In september komt zijn nieuwe boek uit: Paradoxaal leiderschap (Boom Uitgevers Amsterdam). Voor meer info, klik hier
Artikel gepubliceerd in Psychologies
www.psychologies.be