Lamartine schreef: “Het gemis van één geliefde maakt alle anderen onzichtbaar”. Wat gebeurt er wanneer we iemand verliezen door een overlijden of een breuk?
Het nieuws slaat in als een bom. We worden ondergedompeld in een irreële wereld van ontkenning. Onze psyche wil ons beschermen tegen dat intense verdriet: we horen het wel, maar willen het niet helemaal geloven, we hopen dat het maar een droom was, dat de andere zo meteen door de deur komt gewandeld en terugkomt. We kunnen de realiteit van het verlies en de afwezigheid in die eerste periode niet plaatsen. De dood gaat met alle aandacht lopen en ons hele leven is gericht op het verlies. En dan nemen we stap voor stap een nieuwe plek in. We herschikken ons leven volgens de nieuw opgelegde normen van de afwezigheid.
De dood van een ouder of kind kun je natuurlijk niet vergelijken met een ontslag. Toch is dit ook een verlies en moet je je aanpassen …
Verdriet vergelijken heeft geen zin. Traumatische overlijdens en overlijdens die indruisen tegen de logica van het leven zijn bijzonder moeilijk te verwerken. Maar elk verlies, hoe klein ook, moet bewust beleefd en verwerkt worden. Wat je onderdrukt, vreet levensenergie en zal de heropbouw ondermijnen.
Wat zijn de verschillende fases in een rouwproces?
De weg die een persoon aflegt tijdens het rouwproces kun je visualiseren als een reeks etappes. Die weg kan heel uiteenlopend zijn en is voor elke persoon anders, uniek en zelden lineair. Maar de verschillende fases geven ons een houvast, ze helpen om te begrijpen waar we ons bevinden op de weg die voor ons ligt. In mijn rouwboekje, werk ik met de volgende etappes:
- Ontkenning: een periode waarin het verlies onwerkelijk lijkt. Door te ontkennen willen we onszelf beschermen tegen de ondraaglijke pijn van het verdriet.
- Woede: die energie hebben we nodig om terug te keren naar de realiteit van het verlies. Die woede is gerechtvaardigd, want we worden geconfronteerd met een verlies dat we niet wilden en waar we ons tegen verzetten.
- Angst: onze houvast is in elkaar gezakt, de fundering is verdwenen, het referentiekader wordt bruusk door elkaar geschud. We gaan door oprechte gevoelens van angst en onrust alvorens we een nieuw en veilig kader kunnen uittekenen.
- Verdriet: het moment waarop we ten volle beseffen dat het verlies definitief en onomkeerbaar is. Dit leidt tot intens verdriet en depressieve gevoelens.
- Aanvaarding: aanvaarden is niet hetzelfde als vergeten! Rouwen is ook werken aan herinneringen. Wat verdwenen is, krijgt een plaats binnen in onszelf. Aanvaarden betekent dat je klaar bent om deze nieuwe context te ontdekken en opnieuw een plek in te nemen in de levenscyclus.
- Erfenis: wat we levend willen houden, wat we willen bewaren van de verdwenen persoon of de veranderde situatie.
- Sereniteit: nu zijn we in staat om het verlies op een serene manier te beleven, al blijft het vanbinnen voor altijd een pijnlijk gegeven. We aanvaarden wat gebeurd is en pikken de draad weer op.
De tijd heelt alle wonden, maar er is meer nodig dan tijd om een verlies te verwerken. Freud had het over de ‘rouwarbeid’.
Ja, tijd is niet genoeg. We moeten zelf aan de slag in het proces. Met het rouwboekje kan je de eerste stappen zetten door je emoties en gevoelens te onderzoeken, uit te drukken en te verwerken.
Je boek is een prachtige tool om emoties te overwinnen …
In het leven leren we winnen, incasseren, bezitten, … maar we leren niet verliezen. Ik wil de lezer met mijn boek helpen door een creatieve ruimte te bieden in de vorm van een intiem rouwdagboek, met richtlijnen die je helpen om open te staan voor de verschillende emoties en ze ook te uiten. Het bevat ook een reeks oefeningen om alles even on hold te zetten en een pauze te nemen onderweg. Het is opgebouwd op een zachte, warme manier, met woorden, tekeningen, kleuren, … zodat elkeen op eigen tempo het proces kan doorlopen.
Welke activiteiten zou je aanraden om …
- … het overlijden van een geliefde verwerken?
In eerste instantie zou ik aanraden de kracht van de natuur te gebruiken en weer meer veerkracht te zoeken door te gaan wandelen, door tijd in de tuin door te brengen of door de ramen wijd open te zetten. Is het te pijnlijk, dan kun je overwegen om, met het rouwboekje in de hand, het verwerkingsproces met familie of vrienden te delen. De ideeën die erin worden aangereikt kunnen als uitgangspunt dienen om samen terug te denken aan de overleden persoon.
- … een scheiding te verwerken?
Bij een vechtscheiding zal je eerst de woede onder controle moeten krijgen. Maar een scheiding kan ook angst en verdriet uitlokken, omdat je je losmaakt van de persoon met wie je samen heel veel had opgebouwd.
- … te verwerken dat je op pensioen gaat?
Sommige oefeningen leren je om levenscycli en belangrijke overgangen in een groter kader te zien. Je moet een nieuwe identiteit creëren. Het is belangrijk om je emoties en twijfels te uiten op zo’n kantelmoment.
Iedereen gaat op een andere manier om met rouw …
Inderdaad. Weerbaarheid is het vermogen om te leven, te herleven, en opnieuw te beginnen na een moment van tegenspoed. Sommigen zijn weerbaarder dan anderen. Het hangt ervan af wie je bent en wat je verhaal is. Veerkrachtig zijn is niet hetzelfde als onderdrukken: je leven weer oppikken alsof er niets aan de hand is, alsof je sterk bent en het je niet raakt, dat is geen uiting van weerbaarheid. Weerbaarheid draait om erkenning, expressie en transformatie.
Rouwen is niet: vergeten en met een schone lei opnieuw beginnen. Het is …
… vorm geven aan je herinneringen en een nieuwe aanwezigheid in jezelf erkennen. Het is de andere doen verder leven aan de hand van wat hij of zij voor jou betekend heeft.
“Het leven is niet afwachten tot de storm is gaan liggen, maar leren dansen in de regen.” Seneca