Je zou onze tijden wel kunnen omschrijven als die van de Facebookactivisten. Verontwaardigd artikels delen over mistoestanden doen we wel, maar waarom protesteren we niet harder? Op zoek naar de psychologie achter het fenomeen.
Tekst Anne Wislez
Je moet de krant van de dag maar openslaan en je vindt wel een reden om misnoegd te zijn. Geen wonder dat Facebook de reactieknop ‘vind ik leuk’ heeft uitgebreid met ‘grappig’ maar ook met ‘verdrietig’ en ‘kwaad’. De collectieve frustratiedrempel stijgt. De doorsnee mens vertrouwt het allemaal niet meer zo – niet Europa, niet de media, en vooral niet de politieke partijen.
‘Een tijdperk waarin de politieke belangstelling groeit terwijl het politieke vertrouwen daalt, heeft altijd iets explosiefs’, zegt cultuurhistoricus David Van Reybrouck. Dat hebben we ook gezien: hier en daar ontstaan brandhaarden. Enkele jaren geleden kwam het ongenoegen massaal op straat, onder de naam van de Occupiers in Wallstreet, de Indignados in Spanje, de Wutbürger in Duitsland … Time Magazine riep de protesteerder eind 2011 zelfs uit tot persoonlijkheid van het jaar. Maar enkele jaren en talrijke schandalen later vragen we ons af wat het allemaal heeft uitgehaald. Is de wereld daarna niet net zo vierkant blijven doordraaien? Hebben we dan niet luid genoeg geroepen?
Omdat we lethargisch achter het scherm zitten
Hebben we überhaupt wel geroepen? Of hebben we het actieve werk overgelaten aan dat groepje idealisten dat zo gek was om weer en wind te trotseren tijdens een mars van Hart boven Hard? En houden we het zelf liever bij de schouders ophalen, of bij een tweet of een verontwaardigde reactie op een post?
Of zoals danschoreograaf en schrijver Ish Ait Hamou ons een tijdje geleden vertelde: ‘Ik heb het gevoel dat we verdoofd worden, door de schermen, de computers, de tv. Je wilt zoveel doen, maar alles wat je zou kunnen doen, alle energie die je hebt om werkelijk iets te veranderen, verliest zich in een scherm. Je geeft je mening, je post iets, zodat het lijkt alsof je je steentje hebt bijgedragen. Maar wat verandert het écht? Niks.’
Een mens zou er moedeloos van worden. Waarom doen we niet écht iets om onrechtvaardigheid te stoppen? Waarom gaan we niet massaal in protest? ‘Als je kijkt naar wat ons momenteel maatschappelijk stoort, zaken zoals de Panama Papers, dan is dat al bij al een kleintje om verontwaardigd over te worden’, zegt Alain Van Hiel, professor sociale psychologie aan de Universiteit Gent. ‘Wat dacht je van het vergassen van miljoenen medeburgers? Ook in de Wereldoorlog werd niet massaal gereageerd. Wat heeft ertoe geleid dat zulke verschrikkelijke dingen kunnen gebeuren zonder dat mensen in opstand komen? En zijn de mensen die anderen dat aandoen dan allemaal psychopaten? Bij het zoeken naar antwoorden op die vraag, kom je al snel bij het concept van gehoorzaamheid terecht. Mensen blijken gewoon heel gemakkelijk te bewegen tot gehoorzaamheid. Een mens zal van nature doen wat er van hem verlangd wordt door autoriteiten, uit angst voor represailles of uit angst om uit de groep te vallen’, zegt Van Hiel. ‘Dat heeft alles met gezag en macht te maken.’