Heldhaftig gedrag
En toch zijn er sommigen die het niet-evidente doen. Rosa Parks, de zwarte vrouw die in 1955 weigerde om in een bus haar zitplaats af te staan aan een blanke man en zo de Montgomery-busboycot uitlokte. Oskar Schindler die een heleboel joden redde tijdens de holocaust. Maar ook Julian Assange die wikileakte. Edward Snowden die klokkenluider werd over wanpraktijken in de NSA. Het zijn allemaal mensen die het aandurfden om tegen de stroom in te gaan en een daad van revolte te plegen.
‘Dat mag je waarlijk een heldendaad noemen’, zegt professor Van Hiel. ‘Je hebt echt moed nodig om het gezag te trotseren en normen te doorbreken. In opstand komen is echt niet zo evident. De Schindlers en Wallenbergs die iets deden tegen afschuwelijke situaties waren enkelingen. Er zijn natuurlijk nog wel meer mensen die handelingen van verzet hebben gepleegd, maar het is geen gangbaar gedrag. ’
Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen gemakkelijker de macht naast zich neerleggen als ze merken dat ook andere personen samen met hen afhaken. Verzet blijkt aanstekelijk. En zo kan het tij plots keren. ‘Mensen dragen van nature graag bij aan een gemeenschap, ze zijn over het algemeen coöperatief. Maar als ze zich bedrogen voelen worden ze meestal heel boos. Als het systeem niet langer eerlijk blijkt te zijn, wordt de burgerzin aangetast en zijn mensen geneigd om naar uitwegen te zoeken: ze gaan over tot passief verzet, ze doen niet meer mee. Wanneer dan één iemand iets symbolisch doet wat iedereen begrijpt, kan een conflict dat al langer onderhuids zat te sudderen ineens ontploffen’, concludeert Van Hiel. ‘Maar voorspellen op welk punt zoiets kan gebeuren, dat kunnen we niet.’
Artikel gepubliceerd in Psychologies
www.psychologies.be