Stemmen horen in je hoofd. Het wordt doorgaans geassocieerd met schizofrenie en in de volksmond zelfs met ‘gek zijn’. Maar onderzoek erover staat niet stil, en wat blijkt? Meer mensen dan we denken horen wel eens stemmen, en die stemmen blijken zelfs heel zinvol voor je te kunnen zijn …

Tekst Anne Wislez

Bijna iedereen heeft het wel eens meegemaakt: je hoort je naam roepen, draait je om en ziet … niemand. Of je bent ergens tussen waak en slaap en je wordt wakker van een bel, terwijl er voor je omgeving geen bel geklonken heeft. De ervaring van iets zintuiglijk waar te nemen wat een ander niet hoort, ziet of voelt komt heel vaak voor: 75 % van de mensen heeft het wel eens meegemaakt. 25 % van de kinderen blijkt voor de leeftijd van drie ook denkbeeldige vriendjes te hebben, noteert de klassieke psychiatrie.

Regelmatig een stem tot je horen spreken zoals je een echte stem zou horen, alleen zonder dat er voor die stem een fysieke bron aanwezig is, is minder algemeen herkenbaar maar komt volgens onderzoek toch bij 4 à 10 % van de mensen voor. Zo’n driekwart van hen ervaart er echter geen noemenswaardige hinder van en belandt dus nooit bij de psychiater. Maar omwille van het stigma dat je er bijna automatisch door krijgt zullen de meeste mensen er ook niet mee te koop lopen.

Zelfs bij Gandhi

Bij stemmen denken we bijna automatisch aan de psychiatrie. In de medische vakliteratuur wordt naar stemmen verwezen als auditieve of verbale hallucinaties, het gevolg van een verstoring in de hersenen. In de klassieke psychiatrie wordt het gezien als een van de symptomen van aandoeningen zoals schizofrenie, manische depressie en psychose. Meestal wordt het ook behandeld met zware antipsychotica om de hallucinatie te onderdrukken.

‘Driekwart van de mensen die schizofrenie hebben en stemmen horen reageren ook goed op antipsychotische medicatie’, zegt psychiater Iris Sommer, die onderzoek doet naar de verwantschap tussen stemmen horen en tinitis (het voortdurend horen van gefluit, getik, gebrom … in een of beide oren). ‘Maar voor 25 % van hen hebben we op dit moment geen goede behandeling.’ Dus wordt er ijverig verder gezocht. In het verleden ging men ervan uit dat je mensen die stemmen horen beter niet over die stemmen laat praten, omdat je dan meegaat in hun waanideeën en dat zou niet bevorderend zijn. De hulpverlener wil de patiënt juist afleiden van de hallucinatie.

‘Maar niet iedereen die stemmen hoort heeft er last van’, merkt Sommer op. ‘Sommigen zien het zelfs als een paranormale gave.’ Stemmen zijn niet alleen maar agressief of beperkend, ze kunnen ook troost geven of inspirerend zijn. Zo kan iemand gehecht raken aan de stem van een vertrouwenspersoon of troost vinden als een overleden dierbare ’s avonds in bed nog even komt praten. Maar de ervaring kan ook verwarrend of beangstigend zijn. Bepaalde stemmen kunnen agressief en dwingend zijn of de toehoorder dingen laten doen die hem geen deugd doen. In dat geval is het geen wonder dat hulpverleners de stemmenhoorder van zijn stemmen of al zeker van zijn angst af wil helpen. De vraag is alleen op welke manier je dat wilt doen.

Niet onderdrukken

Een van de meest opmerkelijke onderzoekers op het vlak van stemmen horen is de Nederlandse psychiater Marius Romme, professor emeritus sociale psychiatrie aan de medische faculteit van de universiteit van Maastricht, stichter van de Hearing Voices Movement en president van het verwante netwerk Intervoice. ‘Het probleem met medicatie is dat je jezelf niet meer kan voelen’, vertelde hij onlangs nog in een masterclass aan de universiteit van Dublin. ‘En dan kan je ook niet in een maatschappij leven, want je hebt je gevoelens nodig om beslissingen te nemen, om keuzes te maken …’

Volgens hem ligt er geen oplossing in het onderdrukken van de stemmen maar in het ontwikkelen van een nieuwe, constructieve relatie met hen. Al meer dan twintig jaar onderzoekt hij, samen met Sandra Escher, het fenomeen. ‘Slechts een derde heeft problemen, twee derde wordt niet gestoord of wordt zelfs geholpen door hun stemmen’, zegt Romme. ‘Ook op een hersenscan is er blijkbaar geen enkel verschil tussen zogenaamd gezonde mensen die stemmen horen en mensen die in de psychiatrie belanden.’ Hij pleit er dan ook voor om stemmen horen niet te zien als een symptoom van een psychiatrische aandoening maar eerder als een betekenisvolle – zij het dan misschien ongewone – menselijke ervaring.

‘Stemmen kunnen horen is deel van ons vermogen om met ons onbewuste om te gaan. Het maakt je gevoeliger’ Marius Romme, psychiater