Hoe gaat u om met het lijden wanneer de dood niet voor verlossing wil zorgen?
‘De moderne arts is zo opgeleid dat hij met alle middelen vecht tegen de dood. De therapeutische vooruitgang heeft ervoor gezorgd dat de dood ervaren wordt als een falen en dus probeert elke arts dat moment zo ver mogelijk voor zich uit te schuiven. Akkoord: men heeft ons geleerd dat we de hart-longmachine moeten stilleggen wanneer de hersenen onherstelbaar beschadigd zijn. En dat er grenzen zijn aan het verlengen van het leven. Maar wat doe je wanneer een patiënt een doodstrijd doormaakt die fysiek en mentaal zeer pijnlijk is, maar toch nog uren en soms zelfs dagen blijft leven, zelfs na het stopzetten van elke behandeling, de palliatieve zorgen uitgezonderd?’
Sommigen stellen voor om een continue en terminale sedatie toe te passen. Anderen stellen dat euthanasie een leniging is, een menselijk gebaar en medeleven voor patiënten die daar om vragen in de allerlaatste momenten van hun ziekte.
‘Je kan geen abstractie maken van het levenseinde van een patiënt. Dat behoort tot het totaalpakket van de arts. Het levenseinde dat men zijn patiënt geeft, hangt ook af van de relatie met die patiënt. Dat is een continu proces en de scheidingen zijn arbitrair. Men moet zich samen met de patiënt kunnen buigen over het lijden, de begeleiding, de wensen, de angsten… Men moet vooruit durven kijken naar het einde van het leven, daar met de patiënt over praten, en vervolgens de confrontatie durven aangaan met het lijden en met de wensen die aan dit levenseinde gekoppeld zijn.’
Is palliatieve sedatie een vorm van euthanasie?
‘Neen. De benaming zorgt geregeld voor verwarring want zij roept vragen op en simplificeert. Of zij nu terminaal of gecontroleerd is: palliatieve sedatie bestaat er in dat de patiënt (in de terminale fase, maar wie kan zeggen wanneer de patiënt zich in de terminale fase bevindt?) in een diepe slaap wordt gebracht. Deze methode is bedoeld om de pijn te verlichten door het bewustzijnsniveau van de patiënt te verlagen. Sedatie wordt over het algemeen continu toegepast tot de dood intreedt. Ook kan zij, in sommige gevallen, van korte duur zijn of worden onderbroken.’
Palliatieve sedatie is dus niet hetzelfde als euthanasie, maar heeft het zin om de doodstrijd te verlengen?
‘Indien de terminale sedatie die de dood ‘begeleidt’ behoorlijk consensueel is, dan is het inspuiten van een verdovend middel dat de dood versnelt dat niet. Het lijkt een kleine nuance, maar zij ligt zeer gevoelig. In ons land heeft de stervensbegeleiding een nieuwe dimensie gekregen sinds in 2002 de wetgeving werd aangepast voor euthanasie en palliatieve zorgen. Terwijl de wetteksten duidelijk aangeven welke voorwaarden gerespecteerd moeten worden, dient de arts die aanvaardt om zijn patiënt te helpen duidelijk zijn toevlucht te nemen tot adequate methodes die aansluiten bij de correcte toepassing van de geneeskunde en de wetenschappelijke kennis die op dat ogenblik voorhanden is.’
De technieken die euthanasie mogelijk maken vragen wel om de nodige striktheid, zowel voor wat de te volgen procedure betreft als voor de farmacologie.
‘Er zijn heel wat geneesmiddelen waar een therapeutische overdosis de dood tot gevolg kan hebben, maar er zijn er maar een aantal die een levenseinde zonder lijden garanderen en aansluiten bij de menselijke waardigheden. De kennis van de efficiënte doses en de manier waarop men deze moet toedienen houdt geen apologie in van de euthanasie, noch een intolerante houding – integendeel. Meer openheid over euthanasie kan alleen maar bijdragen tot een menselijke aanpak die respectvol is voor de wensen van de patiënten en kan ervoor zorgen dat excessen en onaangepaste toepassingen worden voorkomen.’
Bij euthanasie gaat men niet over één nacht ijs…
‘Elke aanvraag om euthanasie zoals die in de wet beschreven is, is het voorwerp van een diepgaande analyse. Snelle beslissingen zijn uit den boze. Het kader waarin euthanasie in België wordt toegepast, is keurig omschreven. Dit gebeurt verplicht in aanwezigheid van een arts. De patiënt moet zich bewust zijn van de omstandigheden of heeft zijn wensen duidelijk geformuleerd toen hij dit was; hij moet lijden aan een ongeneeslijke zware ziekte die groot fysiek of mentaal lijden veroorzaakt, hij moet zelf het verzoek hebben ingediend en dit op een serene en herhaalde wijze hebben gedaan, hij moet dit verzoek schriftelijk bevestigen en niet van buitenaf onder druk zijn gezet. De dood hoeft niet noodzakelijk dreigend te zijn. Euthanasie is geen stereotiep gebeuren.’
Euthanasie is het ultieme moment van emotie.
‘Dat euthanasie uit het strafrecht is gehaald, laat de patiënten en hun familie toe om dit emotioneel moment op een vredige manier te beleven. De familie is bijna altijd aanwezig. De mensen zijn voorbereid, zij hebben de tijd gekregen om met elkaar te overleggen. Er heerst geen spijt over wat niet gezegd is, geen schuldgevoel dat men er niet bij was. Wat de zieke zelf betreft: die kijkt al lang naar dat moment uit – er is altijd een lange periode tussen de aanvraag en de uiteindelijke daad – en heeft daar vrede mee.’
Maar hoe definieert men een onverdraaglijk lijden zonder toekomt?
‘Dat is de vraag die constant terugkeert in discussies over euthanasie. Het antwoord is onderhevig aan interpretatie en het is a fortiori persoonsgebonden. Lijden is een subjectieve ervaring en laat zich niet in een vaste definitie gieten. Bij euthanasie is het belangrijk om de juiste maatregelen te treffen, want goede afspraken brengen rust. Heel wat patiënten die bij mij op consultatie komen, vrezen een pijnlijke dood die wordt voorafgegaan door ondraaglijk lijden. Ze zeggen me dat ze nooit dezelfde pijn willen voelen als ze dit zagen bij iemand die hen dierbaar was. Voor die mensen is het heel belangrijk dat zij vooraf de voorwaarden kunnen bepalen waaronder euthanasie zal worden toegepast. Dit onderwerp moet je eerst bespreken bij je huisarts of de specialist die je dossier opvolgt. Momenteel beschikken wij over heel wat middelen om ondraaglijk lijden te voorkomen. Het is belangrijk om de patiënt daarover te informeren.’
Is een commissie wenselijk om nooit te ontsporen?
‘Er zijn heel wat debatten voorafgegaan om euthanasie uit het strafrecht te halen. Net zoals elders was er ook in België heel wat voorbehoud: angst dat euthanasie zou worden toegepast vanuit financiële overwegingen, op personen met een fysieke of verstandelijke beperking, op behoeftigen, om bedden vrij te maken… De regering heeft een evaluatiecommissie belast met het onderzoek. Elk geval werd bekeken en er werden geen anomalieën vastgesteld. Deze nieuwe context heeft ook rust gebracht bij de artsen die weten dat ze binnen een wettelijk kader actief zijn, alsook bij de burger in het algemeen en bij de zwaar zieken die weten dat zij er hun toevlucht toe kunnen nemen indien hun lijden op een bepaalde dag te zwaar wordt.’
En wat met de gewetensvrijheid?
‘Euthanasie wordt ofwel thuis toegepast of in het hospitaal. Ideaal is dat de laatste handeling wordt uitgevoerd door de arts die de patiënt heeft opgevolgd. Maar niet elk hospitaal en elke arts is bereid om euthanasie uit te voeren. In de naam van de gewetensvrijheid staat het de arts vrij om te weigeren het leven van een patiënt te beëindigen, zelfs als die daarom vraagt. Als arts mag je het leven niet rekken. De dingen moeten duidelijk zijn. Wat telt, is dat de zieke op de meest ‘comfortabele’ manier overlijdt. Men mag zijn patiënt niet in de steek laten.
‘Het is duidelijk dat bij heel wat zieken palliatieve zorg wordt toegepast wanneer hun einde nadert. Maar tegen een zieke met ademhalingsproblemen, die overal uitzaaiingen heeft en ondraaglijke pijnen lijdt, mag je niet ‘neen’ zeggen, die moet je kunnen helpen. De wet geeft ons de kans om dit samen met onze patiënten te bekijken zonder daarom bang te moeten zijn voor dingen die het daglicht niet mogen zien. Tijdens een euthanasie treedt de dood altijd zacht in. Alles staat helder beschreven en het ganse proces van het levenseinde is duidelijk gedocumenteerd.
Het levenseinde is een beslissing vanuit een consensus die gebaseerd is op het belang van de persoon. Sterven in de filosofische zin heeft geen enkele zin. Wat wel zin heeft, is sterven zonder pijn, zonder lijden en op een waardige manier.’
Meer info: www.rws.be